Spring hier naar de oorspronkelijke Latijnse tekst..

(1) In de scène voorafgaand aan deze, staat Amphitruo voor de deur van zijn huis en klopt aan, omdat de deur gesloten is. Hermes, in de gedaante van Sosia, kijkt van bovenaf het terras van Amphitruo′s huis, wie er voor de deur staat. Als hij ziet dat het Amphitruo zelf is en niet Jupiter, verzint hij allerlei redenen om hem er niet in te laten. Allereerst zegt hij dat hij hem niet kent, daarna giet hij water over hem heen, om ten slotte hem een steen naar het hoofd te gooien. Dit lijkt een beetje op een Jeha–grap, waarin iemand geld komt lenen, maar dit niet meteen kenbaar maakt. Hij laat Jeha van zijn terras naar beneden komen, en vertelt dan pas dat hij geld wil lenen. Daarop vraagt Jeha de man hem te volgen naar zijn terras op drie hoog. Als ze buitenadem boven zijn, zegt Jeha dat hij geen geld heeft. “Maar waarom heb je me dan boven laten komen?” “U weet, beste vriend, dat ik mij niet voor niets laat storen.” (zie tekening hiernaast)

Nergens staat uitgelegd waarom de tovenaar een Thessaliër is. Waarschijnlijk heeft het te maken met de “onbetrouwbaarheid” van de Thessaliërs. Tijdens de Perzische oorlog riepen de Thessaliërs Athene te hulp, dat weigerde te komen, omdat het het al moeilijk genoeg zelf had. Later, tijdens de oorlog tussen Athene en Sparta, deed Athene een beroep op Thessalië, maar dit keer weigerde Thesssalië te hulp te komen. Vandaar onbetrouwbaar.

         

(2) Het voorschrift, de handen gewassen te hebben en het hoofd bedekt, lijkt om hygiënische redenen te zijn. Maar in het commentaar op de tekst staat te lezen, dat voordat een vrouw ging bevallen zij offers aan de goden moest brengen. Dat kon je niet zomaar doen. Daartoe moest je handen wassen en het hoofd bedekken. Het voorschrift was er vooral op gericht om boze geesten af te weren. Hygiëne en het afweren van boze geesten lijken hier hand en hand te gaan.

         

(3) Wat dit precies betekent, weet ik niet. Ik denk dat het een archaïsch overblijfsel is uit de oudste versie van deze tekst. In allerlei culturen (o.a. de Egyptische en Fenicische) bestaan er rituelen waarbij een overleden koning dodenoffers meekreeg naar het dodenrijk. Vaak werd daarbij van boten die men stuurloos de zee op liet varen, gebruik gemaakt. Ik heb het een beetje suggestief in die richting vertaald. Wat er echt staat is nog cryptischer en begrijp ik niet!

         

(4) Het was gewoonte om op het einde van een toneelstuk om applaus te vragen. Ik heb het erin laten staan, omdat het een therapeutisch effect suggereert van het toneelspel, doordat het publiek er actief bij wordt betrokken.

         

De originele tekst.

(4) Uit: Project Perseus, Plautus: Amphitruo

Amphitruo:
Perii miser.
quid ego faciam, quem advocati iam atque amici deserunt?
numquam edepol me inultus istic ludificabit, quisquis est;
nam iam ad regem recta me ducam resque ut facta est eloquar.
ego pol illum ulciscar hodie Thessalum veneficum,
(10) qui pervorse perturbavit familiae mentem meae.
sed ubi illest? intro edepol abiit, credo ad uxorem meam.
qui me Thebis alter vivit miserior? quid nunc agam,
quem omnes mortales ignorant et ludificant ut lubet.
certumst, intro rumpam in aedis: ubi quemque hominem aspexero,
(15) si ancillam seu servom sive uxorem sive adulterum
seu patrem sive ávom videbo, óbtruncabo in aedibus.
neque me Iuppiter neque di omnes id prohibebunt, si volent,
quin sic faciam ut constitui. pergam in aedis nunciam.
Bromia:
……(20) séd quid hoc? quis hic ést senex, qui ante aédis nostras síc iacet?
numnam húnc percussit Iúppiter?
credo édepol, nam, pro Iúppiter, sepúltust quasi sit mórtuos.
ibo et cognoscam, quisquis est. Amphitruo híc quidem est érus meus.
…… Amphitruo:
At me uxor insanum facit suis foedis factis.
Bromia:
At ego faciam, tu idem ut aliter praedices,
Ámphitruo, piam et pudicam ésse tuam uxorem ut scias.
(35) de ea re signa atque argumenta paucis verbis eloquar.
omnium primum: Alcumena geminos peperit filios.
Amphitruo:
Ain tu, geminos?
Bromia:
Geminos.
Amphitruo:
Di me servant.
Bromia:
Sine me dicere, ut scias tibi tuaeque uxori deos esse omnis propitios.
Amphitruo:
Loquere.
Bromia:
Postquam parturire hodie uxor occepit tua,
(40) ubi utero exorti dolores, ut solent puerperae
invocat deos immortales, ut sibi auxilium ferant,
manibus puris, capite operto. íbi continuo contonat
sonitu maxumo; aedes primo ruere rebamur tuas.
aedes totae confulgebant tuae, quasi essent aureae.
Amphitruo:
(45) Quaeso absolvito hinc me extemplo, quando satis deluseris.
quid fit deinde?
Bromia:
Dum haec aguntur, interea uxorem tuam
neque gementem neque plorantem nostrum quisquam audivimus;
ita profecto sine dolore peperit.
Amphitruo:
Iam istuc gaudeo, utut erga me merita est.
Bromia:
Mitte ista atque haec quae dicam accipe.
(50) postquam peperit, pueros lavere iussit nos. occepimus.
sed puer ille quém ego lavi, ut magnust et multum valet!
neque eum quisquam colligare quivit incunabulis.
Amphitruo:
Nimia mira memoras; si istaec vera sunt, divinitus
non metuo quin méae uxori latae suppetiae sient.
Bromia:
(55) Magis iam faxo mira dices. postquam in cunas conditust,
devolant angues iubati deorsum in impluvium duo
maximi: continuo extollunt ambo capita.
Amphitruo:
Ei mihi.
Bromia:
Ne pave. sed angues oculis omnis circumvisere.
postquam pueros conspicati, pergunt ad cunas citi.
(60) ego cunas recessim rursum vorsum trahere et ducere,
metuens pueris, mihi formidans; tantoque angues acrius
persequi. postquam conspexit angues ille alter puer,
citus e cunis exilit, facit recta in anguis impetum:
alterum altera prehendit eos manu perniciter.
Amphitruo:
(65) Mira memoras, nimis formidolosum facinus praedicas;
nam mihi horror membra misero percipit dictis tuis.
quid fit deinde? porro loquere.
Bromia:
Puer ambo angues enicat.
dum haec aguntur, voce clara exclamat uxorem tuam—
Amphitruo:
Quis homo?
Bromia:
Summus imperator divom atque hominum Iuppiter.
(70) is se dixit cum Alcumena clam consuetum cubitibus,
eumque filium suom esse qui illos angues vicerit;
alterum tuom esse dixit puerum.
Amphitruo:
Pol me haud paenitet,
si licet boni dimidium mihi dividere cum Iove.
abi domum, iube vasa pura actutum adornari mihi,
(75) ut Iovis supremi multis hostiis pacem expetam.
ego Teresiam coniectorem ádvocabo et consulam
quid faciundum censeat; simul hanc rem ut facta est eloquar.
sed quid hoc quam valide tonuit. di, obsecro vostram fidem.
Ivppiter:
Bono ánimo es, adsum auxílio, Amphitruo, tíbi et tuis:
nihil est quod timeas. hariolos, haruspices
mitte omnes; quae futura et quae facta eloquar,
multo adeo melius quam illi, quom sum Iuppiter.
5primum omnium Alcumenae usuram corporis
cepi, et concubitu gravidam feci filio.
tu gravidam item fecisti, cúm in exercitum
profectu's: uno partu duos peperit simul.
eorum alter, nostro qui est susceptus semine,
(10) suis factis te immortali adficiet gloria.
tu cum Alcumena uxore antiquam in gratiam
redi: haud promeruit quam ob rem vitio vorteres;
mea vi subactast facere. ego in caelum migro.
Amphitruo:
Fáciam ita ut iubés et te oro, prómissa ut servés tua.
ibo ad uxorem intro, missum facio Teresiam senem.
nunc, spectatores, Iovis súmmi causa clare plaudite.