Spring hier naar de Franse vertaling Tamazight-gedicht..

(1) In het begeleidend commentaar bij het artikel staat dat het lied, het gedicht, in het Tamazight “izli”(enkelvoud) ⁄ ”izlan”(meervoud) heet. De schrijver heeft gekozen om eraan toe te voegen een woord dat ik nergens heb kunnen terugvinden “imaïat”. Dit kan een ander woord zijn voor lied, maar ook een ander woord voor dans. Voor dans noemt hij ook nog een woord, dat verschillende hits geeft op YouTube: “ahidou“. Het gedicht (lied) dat hier staat vertaald moet je dan ook gezongen en dansend voorstellen.

         

(2)Over de Jakhals kun je eenzelfde serie verhaaltjes maken als ik gedaan heb met een andere figuur uit de Marokkaanse volksverhalen: Jeha. Als je deze verhaaltjes achter elkaar legt, krijg je een soort levensverhaal van de wieg tot de dood zoals verbeeld in de cultuur waarin je de verhaaltjes verzamelt. Zowel bij Mohamed Benzakour in 10 Op een Ezel (zie vorig blog) als in De Menseneetster van Maarten Kossmann komen verschillende verhaaltjes voor waarin de Jakhals een hoofdrol speelt. Vaak wordt hij vergeleken met De Vos Reinaerde, maar de rol van de Jakhals is toch vaker een slachtofferrol dan die van Reintje.

We treffen hier een vast thema aan dat al komt uit de Romeinse tijd: lees lachen én huilen. Ik zou dat er niet bijgehaald hebben, als er niet nog een tweede thema in dit lied voorkomt dat teruggaat op de Romeinen (zie noot 4). Het thema heeft altijd te maken met de liefde, zoals in dit lied. Het gaat om afscheid nemen van de ouders, maar ook het vertrouwen in de toekomst met de nieuwe echtgenoot. Maar de combinatie met de Jakhals geeft het een onverwachte draai. De “ouchen”( andere transcriptie: “uccen” (uitspraak oesjèn), de jakhals, staat als het een vrouwtje, “touchent”, is ook voor een liefje, een minnares.

Heel erg verstopt in het lied zit de politieke boodschap: er wordt opgeroepen trouw te blijven aan de enige echte liefde en zich niet over te geven aan de liefde voor een vrouw van lichte zeden. Die vrouw (“touchent”), dat is Frankrijk, de bezetter van Marokko, en de ware liefde is die voor Allah, de God van de moslims zoals de profeet Hem heeft aangeprezen. Toch is er sprake van een geloofsbeleving zoals die alleen in mystieke kringen binnen de Islam voorkomt. De profeet wordt namelijk aangeroepen als een bemiddelaar zoals de katholieken Maria als een bemiddelaar aanroepen. Deze mystieke Islam heeft in Marokko nog steeds grote invloed (komt uit de tijd van de Sji′itische Fatimiden). Meestal zijn het intelectuelen, maar in dit geval zijn het de “gewone” moslims van de Atlas die zich op deze manier tot God richten.

         

(3) Hier vindt de keuze voor de enige echte God plaats. Met veel moeite (als laatste) laat hij zijn liefje links liggen, en geeft hij zich over aan de vrouw waarmee hij in een gearrangeerd huwelijk zal treden. Bij nauwkeurig lezen, kun je er alle stappen uithalen, die gemaakt worden op weg naar het huwelijk. Maar ongetwijfeld is hier ook sprake van een dubbele bodem: in Soefi–kringen wordt het zich verheffen tot God vaak voorgesteld als een huwelijk met God.

         

(4) In de klassieke literatuur komt regelmatig de “vadermoordenaar” voor: het gaat dan om de lievelingszoon die van huis weggaat als hij trouwt met een vrouw. Het gaat dus niet om een letterlijke moord op de vader, zoals Freud misschien gedacht zou kunnen hebben, maar om een moord in overdrachtelijke zin. In de figuurlijke, symbolische aanduidingen van alles en nog wat waren de Romeinen meesters. Ik vraag me af: wisten de mensen die dit lied voordroegen nog van deze Romeinse uitdrukking of borrelde hij weer op toen men met de Franse overheersing werd geconfronteerd. Of is dit zelfs een lied dat op de tijd aangepast is overgeleverd uit de Romeinse tijd? Daar zal ik wel nooit achter komen.

         

(5)Heel af en toe verraadt de tekst dat het over iets heel anders gaat dan je denkt. Dit vliegtuigje dat de mensen uiteen jaagt, kan alleen als een ernstige bedreiging voor het welzijn van de gemeenschap worden opgevat. Blijkbaar is het blijven bij je gezin, uiteindelijk een bedreiging van de toekomst van de gemeenschap.

         

(6)Hier wordt duidelijk waar dit lied eigenlijk over gaat: het gevoel zijn geloof te verraden, en er niet alles voor over te hebben om zijn grondgebied te verdedigen, knaagt aan de beslissing niets te doen, je lot te accepteren zoals het is. Maar, je moet er honger voor overhebben, je moet je liefde, je gezin opgeven om van je geloof te getuigen, alleen dan ben je zeker van een goede toekomst.

         

De originele tekst.

Uit: Le Maroc catholique Izlan et Imaïat (1934), Volume 14, numméro 4–pag. 107–108: tweede gedicht.