Hoe verschillen Liedjes van Klassieke Grappen.

         

Op het plaatje hiernaast staat Hans uit de Duitse versie van Slimme Hans, niet die van Anton Pieck. Er zijn meer verhaaltjes over deze Hans. Ik ken het verhaaltje met de Hans met een Gans onder zijn arm niet, maar het doet mij denken aan het SF (science fiction) verhaal waarin de hoofdpersoon steeds loopt met een draak onder zijn arm. Ik kan geen mooier beeld verzinnen van iemand die steeds met zijn eigen leven over hoop ligt. Dat zal dus met Hans ook wel het geval zijn, ook al doet dit verhaal vermoeden dat hij egenlijk een beetje naast het leven staat en het graag onder zijn arm zou willen nemen, maar dat lukt hem niet. Zonder dat hem dat trouwens veel doet en dat is weer benijdenswaardig.

Over de Hans in dit verhaal zingt Madonna, in haar betere dagen: “I′m a material girl”. Als je de tekst erop na leest, dan vraag je je inderdaad af: Wat is er in godsnaam gebeurd dat zij zo heeft kunnen vergeten, waar zij voorstond. Inderdaad: “living in a material world”. De Hans in dit sprookje (32) van Grimm is een “material boy”. Hij weet niet anders als dat. Maar pas op en lees het vervolg, in het volgende blog als we het gaan hebben over “Slimme Elsje”.

Het is maar een kleine stap naar de maand december met Sinterklaas en de Kerstman. Bestaan er ook vrouwen in dit genre? December is donker, in vroegere tijden werd er honger geleden in de maand december; alles draaide om materiële goederen. En wat is daar mis mee? Alleen als je met een Gans of een Draak onder je Arm door het verhaal loopt, heb je daar iets aan op te merken, en dat wordt je niet in dank afgenomen, want we moeten ook nog gelukkig zijn met de cadeaux die ons worden gegeven.

Nu denkt u, hij haalt er weer alles en nog wat bij, maar dat is niet helemaal het geval. Want dit verhaal is eigenlijk een liedje, met coupletten en een refrein. In dit geval ontbreekt de muziek, maar van vergelijkbare verhalen bestaat de muziek. En dan gaat het om liedjes als: “‎Ik ben met mijn Catootje naar de boter markt geweest” van Wim Sonneveld.‎ Of “There′s a hole in my bucket”. En misschien is het vloeken in de kerk, maar de tekst van Madonna heeft nog veel in zijn opbouw overgenomen van deze struktuur! Maar voor mij werd het pas echt interessant, toen bleek dat deze liedjes allemaal in brokstukken Klassieke Humor zijn terug te vinden. Het zou zelfs weleens zo kunnen zijn dat de muziek nog ouder is dan de grappen! Onder de linken bij de noten in de hoofdtekst staat telkens vermeld waar een deel uit Slimme Hans terug te vinden is in de Klassieke Humor. Natuurlijk is de verhouding tussen het sprookje en de liedjes niet een op een. Maar dat dit verhaaltje dezelfde struktuur heeft als de liedjes staat als een paal boven water.

Over die struktuur kunnen we kort zijn. De functie “reactie–actie” is in dit geval het volslagen negeren van de goede daden van Grietje. Dit herhaalt zich 6 keer. De laatste keer is er geen refrein dat de schokkende afloop aankondigt. En het eind van het liedje is dan natuurlijk dat “material” Hans in de kou komt te staan en Grietje de benen neemt.

Een goede methode werpt vragen op. En ik hoop dat u het met mij eens bent, dat als ik mijn manier van analyseren wil volhouden, er één vraag in ieder geval niet beantwoord is. Die vraag is: welke eventueel dominante symboliek schuilt er in dit verhaaltje? Ik kan natuurlijk zeggen: de speld, de hooiberg, het mes, het spek, de hond, misschien het geitje en het kalf (symbolisch voor een jong bruidje?) en de moeder (koppelaarster?), zijn allemaal symbolisch gebruikte objecten en subjecten. De vraag blijft: dominant? Nee, dat zijn ze geen van alle, behalve Grietje, het bruidje dat meegaat naar de slachtbank. Zij blijft de volstrekt onempathische Hans maar cadeaux geven? Daarmee krijgt ze de trekken van een Madonna, die steeds maar weer om van alles en nog wat wordt gevraagd, en van wie men denkt dat ze daar nog aan tegemoet komt ook. Het overheersende symbool van dit verhaal is duidelijk: Grietje! Hans trouwt een “madonna” en blijft alleen achter.

         

         

(1) Dit onderwerp komt al voor in het blog van 30 januari 2019. Als je helemaal naar beneden scrolt dan zul je een Jeha verhaal tegenkomen, waarin hij eropuit gestuurd wordt door zijn moeder om potten (misschien amforen?) te kopen en later spelden op de markt.‎ Door te klikken op de link bij de foto van de amfoor vind je interessante informatie over hoe een amfoor werd tot het ons nu allen zo bekende apestaartje. Onder de link “etymologiebank” op het eind van het artikel in de voetnoot.

         

(2) Het mes speelt in veel verhaaltjes een rol van belang. Meestal gaat het om een wondermes, dat kan doden en weer tot leven kan wekken. Een iets andere versie is op mijn blog te vinden in het kader van verhalen rond de vrouw van Jeha, verschenen op 5 maart 2021. Ik moet zeggen dat ik dit couplet niet helemaal vat. Messen werden wel eens in mouwen opgeborgen, en als je hem in je broekzak doet is er toch het gevaar dat het lemmet erdoorheen snijdt. Verondersteld wordt blijkbaar dat het om een zakmes gaat?

         

(3) Een variatie hierop zijn we tegengekomen toen we de fascinatie van Wittgenstein voor spreekwoorden bespraken. Het gaat er dan om dat je een hond niet kunt vragen je jouw geleende geld de volgende dag te komen terugbetalen. Het stond op mijn blog op 16 oktober 2017.

         

(4) Het slot doet denken aan het prachtige verhaal over Foufouya. Foufouya volgt steeds haar man, net zoals Hans Grietje steeds volgt. Grietje weet zich aan zijn almacht te onttrekken; Foufouya ook, maar eindigt in een gekkenhuis. Het eigenlijke onderwerp van al deze verhalen is reciprociteit: voor wat hoort wat. Gehoorzaam je niet aan deze wet dan zal vroeg of laat het noodlot toeslaan. Dit hebben we al eens gezien in het verhaal van Prairiewolf bij de Kwakiutl, verschenen op mijn blog op 23 maart 2018, lees ook het commentaar. Wat Hans had moeten doen, was steeds cadeaux geven aan Grietje, net als de Prairiewolf. Alleen hij laat het na.

Zoals vaak in sprookjes moet een bepaalde handeling een aantal keren herhaald worden. Meestal is dat drie keer, maar ook zeven keer komt voor. In dit geval komt dit overeen met de verhalen uit de Hoge Atlas van de vader die zijn zeven dochters bezoekt. Ook in dit verhaal moet Hans Grietje zeven keer bezoeken, waarbij op het eind alles in duigen valt. Onthullend is het feit dat dit liedje vooral lijkt te verwijzen naar het verhaal van de Derde Dochter over Luxuria, wellust en ongebreidelde seks! Maar, wat er in het lied gebeurt, is verontrustend: volgens Jung invalshoek hebben we hier met dissociatie te maken. De dissociate houdt in dat alle elementen uit z′n verband worden gerukt en als losse onderdelen worden gepresenteerd: de hooiberg (speld), het mes, het geitje, het spek (de kat⁄hond op het spek binden), het kalf, (ogen) en tenslotte het meisje. Door het belang dat aan de ogen wordt toegekend zou je ook nog aan de Vierde Dochter kunnen denken: Invidia. De elementen in het liedje zijn iets anders als in het bezoek van de vader aan de Derde en Vierde dochter, maar nog heel duidelijk herkenbaar! Dat mag u zelf controleren.