Spring hier naar de twee originele teksten..

Inleiding

Als conclusie van al deze verhalen met “luiheid” als thema, zou ik iets willen zeggen over wat volgens deze verhaaltjes luiheid tot een typisch aspect van een depressie maakt. Allereerst het Marokkaanse verhaaltje over de luiheid van 10 juli 2017. De ouders projecteren hierin hun nietsdoen op hun dochter die steeds in de weer is om het hun naar hun zin te maken. “Acedia” wordt geassocieerd met de joodse gewoonte om ongedesemde broden te bereiden. “Acidus” (Latijn) laat zich als “zuurdesem” vertalen: bij gebrek hieraan rijst het brood niet. De luiheid wordt gekarakteriseerd als het al dan niet aanwezig zijn van een stof in een materie: een humoraal theoretische verklaring. “Acedia” wordt in de Spaanse versie van 14 augustus 2018 volstrekt anders geïnterpreteerd. Er wordt een onverwachte weg ingeslagen: niet aan luiheid wordt de zevende doodzonde gekoppeld maar aan de hypocrisie: alles is schone schijn. In de bloggen van 5 september tot 25 september komt in het Arabisch telkens een woord voor dat niet zozeer “lui” betekent, maar “indolent” een typering van een overheerste bevolking door de koloniale overheden.

         

Alles bij elkaar lijkt luiheid in deze volksverhaaltjes te maken te hebben met “projectie” en “haast”. De hypocrisie moet dan maar opgevat worden als een vorm van projectie om in de ogen van anderen zich anders te willen voordoen dan je eigenlijk bent. Het heeft ook in alle gevallen te maken met jezelf en anderen een rad voor ogen te draaien, waardoor je aandacht wordt afgeleid. Je bent ergens zo door geobsedeerd dat je vergeet in welke omstandigheden je verkeert: door te focussen op de hoef van de ezel krijg je een stevige schop onder de kont. Tenslotte, heeft deze vorm van luiheid iets met armoede te maken, waarin ouderen vaker verkeren dan jongeren.

         

De inzichten komen uit een andere medische traditie dan de onze, uit de humorale theorie. De verschillende aspecten die in deze verhaaltjes voorkomen, karakteriseren nog steeds depressies. De nadruk op projectie lijkt erop te wijzen dat een depressie altijd van doen heeft met de wens om aan de richtlijnen van anderen te voldoen. Ik ben enigszins verbaasd over de associatie van depressies met armoede. Armoede is duidelijk niet geestelijk opgevat, maar letterlijk als gebrek aan matriële middelen om zich in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Zegt dit ook iets over de oorzaken van depressies? Zou je jezelf een depressie kunnen aanpraten door steeds te denken dat je binnenkort (!) onvoldoende middelen hebt om van te leven?

         

2. Noten bij de tekst: Kan de ezel lezen?

(1)Ik heb hier gekozen voor de Turkse versie van dit verhaal. Veel mensen zullen eerder de ‎Tijl Uilenspiegel variant kennen. Grote verschillen zijn er niet. Weer vraag ik me af, hoe deze verhaaltjes zo lang bijna ongeschonden de eeuwen hebben kunnen doorstaan? Om aan te haken bij de inleiding zou je je kunnen afvragen: is de ezel te lui om te leren?

         

(2)In de Turkse tekst wordt Timoer Lenk Tamerlan genoemd. Het zijn dezelfde personen. De naam wordt in onze streken anders uitgesproken dan in Turkije.

         

(3)Timoer Lenk blijkt inderdaad bevriend te zijn geweest met een Egyptische sultan, staat in het verhaal op Wikipedia te lezen. Dit grappige verhaal lijkt deze vriendschap niet erg te waarderen.

         

(4)Ik heb geen ezel in huis, maar wel een poes. En inderdaad als er geen eten in haar bakje is, komt ze naar mij toe, kijkt mij indringend aan en miauwt. Dat u er maar van op de hoogte bent en er profijt van moge hebben, in het belang van het huisdier.

         

(5). Het Arabische woordje “adra” (أدرئ) is lastig te vertalen, omdat het uit de soefi-traditie komt. Het is een stadium tijdens het mediteren, waarin je de wereld vergeet. Soefi′s noemen het een hogere staat van bewustzijn. Men is onverschillig voor de wereld om zich heen in een al biddend reiken naar God. Dit verhaaltje suggereert dat Jeha een soefi is, die alle pretentieuze vragen die een “wijze” kan stellen terzijde schuift. Langs een andere weg heeft deze grap ook met een universeel spreekwoord te maken: “Een domme kan meer vragen stellen dan tien wijzen kunnen beantwoorden”. In de filosofie heeft dit ertoe geleid dat men zei dat het belangrijker is de juiste vraag te stellen dan een antwoord te willen geven op alle vragen die je bestormen.

         

(6)‎“Akşehir” is een Turkse stad in de provincie Konya. Men zegt dat dit de geboorteplaats is van Nasreddin Hodja. In dit grapje wordt er dus een nauwe verwantschap gesuggereerd tussen Nasreddin en Jeha. Veel Nasreddin grappen zijn dan ook identiek aan Jeha-grappen. Maar zoals hier al gezegd: veel Nasreddin grappen komen overeen met Tijl Uilenspiegel–verhalen (lees ook het commentaar!). En veel van die grappen zijn weer bij Anansi (Suriname en Ghana) terug te vinden of bij Pushkin op de Kaukasus. En als ik de interpretatie ruim neem, kan ik ze zelfs over de hele wereld terugvinden! Waarom staat het dan in dit verhaaltje? Je moet met deze verhaaltjes uitkijken als er een plaats of iemand in wordt genoemd. Meestal is dit bedoeld om de draak te steken met die plaats, in dit geval met “Akşehir”. Blijkbaar is niet iedereen even ingenomen met het grafmonument van de Hodja in Turkije, een beetje dominant land ten opzichte van de Arabische wereld in het verleden. Dat zou weleens de verklaring kunnen zijn voor het noemen van de Turkse plaats in dit Arabische Jeha-verhaal.

         

Beide originele teksten.

1. Uit: Alfred Mörer, 200 Contes Choisis, illustrés, Nasreddin Hodja, Galeri Minyatür, Istanbul, 1980.

De ezel kan niet meer dan dat lezen.

         

2. Uit: Jeha-verhalen uit 1977, Nawadir Jeha, (drukkerij, vert. Bloemlezing, editeur Bekry Abd El Aziz Mohamed.

Daar heb ik geen weet van.