Toelichting op en Arabische tekst van het verhaal.

         

         

(1)

Inleiding: Voor kinderen?

Ik ben een koppig wezen net als velen met mij: zie mijn blog van 8 ‎oktober 2018. Het ligt naar mijn idee dan ook voor de hand dat over ‎de koppigheid veel kinderverhalen worden geschreven. Immers, ‎volgens Freud en na hem vele anderen, doorloopt een mens op ‎ongeveer vierjarige leeftijd, een koppigheidsfase. En als er dan in een ‎verhaaltje geen kind voorkomt, dan schrijf je er eentje het verhaal in als het verhaal bedoeld is voor kinderen. ‎Dat is ons jongetje, dat Jeha een kommetje hete soep over zijn kale ‎bolletje kiepert. Dat is niet het zoontje van Jeha, zoals Freud zich dat ‎gewenst zou hebben, maar het buurjongetje! En inderdaad doet hij iets ‎onbegrijpelijks, zoals wij dat ook al in een ander verhaal ‎eerder op dit ‎blog hebben gesignaleerd.

De vraag is echter: wordt hiermee het verhaal een verhaaltje voor ‎kinderen? Wat leert een kind van een man en vrouw, die zijn ouders ‎zouden kunnen zijn, uit dit verhaal. Of anders gezegd is dit wel een ‎goed voorbeeld om om te lachen? Ik vergelijk dit verhaaltje met een ‎bekender verhaal: Max en de Maximonsters, die we ook al op dit blog ‎zijn tegengekomen. Hierin valt een jongetje uit ‎tegen zijn moeder, die hem daarop naar zijn kamer stuurt. Op de ‎kamer fantaseert hij dat hij in een wolvenpak zee kiest naar een eiland ‎met monsters die hem wél begrijpen. De tekeningen in dit boekje zijn ‎prachtig en lange tijd heb ik de tekenaar benijd om zijn talent, tot ik op ‎een namiddag de Bavo van Haarlem binnenliep en ergens in het ‎midden van de kerk gebeeldhouwde monsters aantrof met zo’n ‎frappante gelijkenis met de maximonsters, dat ik me nu nog steeds ‎afvraag of de tekenaar hier zijn inspiratie vandaan heeft gehaald. In Italië viel iedereen over het boekje: wat de ‎moeder deed kon niet door de bocht, maar ook over de brutale uitval ‎van het jongetje en zijn verering van de wolf kon met geen goed ‎woord worden gesproken.

Net als in Max en de Maximonsters is er in dit verhaaltje een jongetje ‎dat stout is. Tenslotte, wie giet er hete soep op het hoofd van een ‎oudere buurman? Als er al iets wordt uitgegoten over iemands ‎hoofd dan is dat koud water bij het doopsel van een kind in de christelijke kerken. Ook dit jongetje trekt zich net als Max terug, maar in ‎tegenstelling tot Max zoekt hij juist de bescherming van zijn moeder, ‎de buurvrouw. Ik zal later uitleggen dat wat het jongetje doet in feite ‎uit een ander Jeha verhaal komt, en in dit verhaal kunstig is ingevoegd. ‎Bij wat de jongetjes doen, wordt bijna altijd Freud en de ‎koppigheidsfase aangehaald. Het is de bedoeling dat een jongetje uit ‎zo′n verhaal leert zich te beheersen in de buitenwereld en niet zich in ‎zichzelf gaat terugtrekken. Max wordt door het hem voorgeschotelde ‎avondeten weer in de buitenwereld gelokt. Maar ons jongetje? Het ‎doet eigenlijk nogal mechanisch wat moeder hem heeft opgedragen. ‎Er hangt eenzaamheid om hem heen en het is niet alleen dat hij Jeha’s ‎gebarentaal niet begrijpt, eigenlijk heeft hij ook daar weer de moeder ‎voor nodig om aan de vrouw van Jeha duidelijk te maken wat er is ‎gebeurd. Op dat moment is het jongetje allang afgeserveerd. En net ‎als in de Onbegrijpelijke Gedragsvoorschriften zou ik hier willen ‎concluderen: een heel erg leuk verhaal, maar niet voor kinderen, ‎omdat de filosofische boodschap alleen begrepen wordt in een ‎discussie, en dan zonder de ingevoegde stukken tekst uit andere Jeha ‎verhalen. Die maken de tekst voor een volwassene leuker, maar voor ‎een kind ondoorzichtig.

‎ ‎

         

(2)

Gastvrijheid.

Ik heb tot nu toe het er niet over gehad, wat het belangrijkste achterliggende thema van al deze verhaaltjes is. Ze gaan allemaal over gastvrijheid. Het is een heilige plicht voor moslims om andere moslims op reis gastvrijheid aan te bieden. Omdat christenen niet in die mate dezelfde plicht voelen, hebben we vaak niet in de gaten dat als wij bij een moslim, ook arme moslims, op bezoek zijn, dit spanningen met zich meebrengt. Uit deze verhaaltjes blijkt de alom aanwezige angst om have en goed te verliezen, omdat je nou eenmaal gastvrij moet zijn.

         

(3)

Dominantie.

Het dominante thema van dit verhaal is natuurlijk de koppigheid van het echtpaar. Het verhaal suggereert dat ervaringen uit de kindertijd zich blijvend vormen in het karakter van volwassenen: wie de koppigheidsfase niet goed doorloopt, blijft daar zijn hele leven last van hebben. In dat opzicht is dit een interessant verhaal, omdat het de schade aangericht door een gebrekkige opvoeding thuis en op school in beeld brengt. Ik heb er ervaring mee, maar daarmee los ik niets op. In tegenstelling tot psychiatrische therapieën van vandaag, wordt in dit verhaal de kracht van de rede en het bewustzijn onderuit gehaald. De absolute machtsverhoudingen tussen ouder en kind staan centraal en die lijken zich te onttrekken aan de freudiaanse analyse. Absoluut, omdat het verhoudingen zijn die zich niet in woorden laten vangen en waar een kind zich bij voorbaat naar heeft te schikken. De filosofie is Het Absurde, en dat is toch iets meer voor volwassenen dan voor kinderen, ook al zijn kinderen er goed in absurde situaties te creëren.

Er zijn twee ondergeschikte thema′s dit verhaal ingesmokkeld. Het eerste thema is het verhaal van iemand die op een banket waar hoogwaardgheidsbekleders aanzitten, is uitgenodingd, maar hij heeft de verkeerde kleren aan. Hij gaat vlug naar huis, trekt zijn beste kleren aan, en wordt prompt aan het hoofd van de tafel gezet als de belangijkste gast aan tafel. Daarop neemt hij de tulband van zijn hoofd, giet hem vol met soep en kiepert de indoud over zijn hoofd en kleren met de woorden:
“–Eet, mijn beste jellaba (lang kleed), eet, mijn allerbeste en meest geziene vriend.”
“–Wat doe je nu, Jeha?” vraagt de gastheer, waarop Jeha antwoordt:
“–Mijn jellaba was eerder bij het eten en de drank dan ik. En er is geen enkele reden dat zij niet bij ons aan tafel mogen mee–eten.” In het kinderverhaal lijkt een grote verschuiving plaats te vinden naar betekenis. Toch is die verschuiving, gezien de huidige politieke situatie in Egypte, minder groot dan je zou verwachten. De beide interpretaties bij elkaar genomen, geven als boodschap dat de koppigheid als kind geleerd, een rol blijft spelen voor een volwassene bij politieke beslissingen. Met andere woorden: je kunt andere kleren aantrekken, maar als je de problemen niet echt aanpakt, blijft dezelfde persoon aanwezig die nooit de echte problemen zal aanpakken, omdat het hem eenvoudigweg niet goed uitkomt!

Het tweede ondergeschikte thema heeft al een heel essay opgeleverd. Het gaat om de uitdrukking: “Tegelijkertijd huilen en lachen.”. In deze bespreking bleek ook al dat er een verschuiving plaats vond. Dat wat eigenlijk een volwassene doet bij bijvoorbeeld het huwelijk van zijn of haar dochter, namelijk blij en verdrietig zijn tegelijktijd, wordt een kind in de schoenen geschoven. Ook in dit geval zou je kunnen zeggen, dat de houding van de volwassene ‘bepaald’ wordt door de ervaringen in de kindertijd. Dat is nogal wat. Ligt Freud hier nou aan ten grondslag of zat dit nu al eerder in deze verhaaltjes? Ik weet het niet, maar het lijkt een consequente karaktertrek te zijn van deze verhaaltjes dat ze moeiteloos kindertijd en volwassenheid in elkaar schuiven.

         

(4)

Verwijzing.

En hier dan de passage van het tweede ondergeschikte thema: zie noot hierboven, noot 3.

         

Djoh′a verhalen voor kinderen, 40 verhalen, Shoeq, Hasan, tekeningen en tekst Uitgeverij Stichting Modern Arabië, drukwerk, uitgeverij en distributie, Cairo 1988: Nr. 25.

نوَادر جحَا لّلاَطفَال، اَلنَاشر اَلموسّسة اَلعربية اَلحديثة لّلطبع وٱلّنشر و اَلتوزيع، قَاهرة ، ١٩٨٨، بْقْلْم و رْيْشة ، رق ٢٥

         

Jeha is heel erg eigenwijs! — !جحا عنيد جدا