Wajang kulit.
Spring hier naar de de bronteksten..
Geanimeerde samenvatting van het fragment: Cepot op zoek naar Geluk!
|
Klik om voor of terug te gaan in de presentatie:
De vrijheid der Poppen (slot): geluk!
Er bestaan twee soorten “geluk”: de ene is sociaal en de andere is voor persoonlijk gebruik. In dit fragment worden de twee soorten niet tegenover elkaar gesteld, maar ze moeten wel in evenwicht zijn, d.w.z. geen van beide mag de overhand hebben. En aangezien er duidelijk sprake van is dat het persoonlijke “geluk” sterk naar één kant van de kloof helt, nl. die van de rijke elite, en dat het persoonlijke “geluk” van de roes aan de arme kant van de kloof, daar maar magertjes tegen afsteekt, zou het zo maar kunnen zijn dat de verstoring van dit evenwicht zich internaliseert in een persoon. In het gedeelde sociale “geluk” heeft deze scheefgroei gevolgen voor het gedrag ten opzichte van elkaar. De arme is nederiger dan goed is voor een mens. Maar ze zijn er wel voor elkaar en delen elkaars zorgen, gelukkig.
Dat is in het woordgebruik van deze sketch terug te vinden: de antwoorden van de buurtvader worden getypeerd door ambiguïteit. De dialogen lijken uit het lood te schieten door ambigue woordgebruik: er is niet echt sprake van een eerlijk gesprek. Blijkbaar zijn Bi Iljem en de buurtvader enigszins beducht voor het agressieve, onbegrijpelijke optreden van Cepot en geven daarom vage antwoorden. Eigenlijk kun je met die antwoorden alle kanten op: stemmen ze met hem in of keuren zij zijn gedrag af? Het publiek heeft uit de toon waarop het een en ander te berde zal zijn gebracht hebben kunnen opmaken wat bedoeld is.
De dalang, poppenspeler, die op deze manier de kloof tussen arm en rijk in dialogen tot uitdrukking kan brengen, is ongetwijfeld een kunstenaar. Buurtvaderprojecten zijn naar mijn idee in Rotterdam begonnen. Hoe dit idee in Indonesië is terecht gekomen, is mij een raadsel. Maar het geeft aan dat gelijke problemen én oplossingen over de hele wereld voorkomen.
Pancasila
Als er verschillende godsdiensten zijn in een land, dan kunnen deze vreedzaam met elkaar overweg als hun invloed evenredig is met hun aanwezigheid. De Trickster duikt overal op waar godsdienstvrijheid in het gedrang komt. Bekend is natuurlijk dat Tijl Uilenspiegel van zich liet horen, toen in de 16e eeuw in Duitsland, België en in Holland de godsdienstvrijheid in het gedrang was. Oorspronkelijk komt de figuur uit het Midden Oosten en bloeit deze vertelkunst ten tijde van Haroen Arrashid: zie volgend blog. Zijn regering wordt onder andere gekenmerkt door het bezweren van het conflict tussen de soennitische en sjiitische godsdienst door het bouwen van een prachtige, sjiitische moskee in Najaf in Irak. Bagdad zelf was Soennitisch. Waarschijnlijk gaan Nasreddin verhaaltjes ook op deze conflicten terug. In Turkije was het in de tijd van de Mammelukken dat de Djoh′a en Nasreddin verhaaltjes opbloeien. Mammelukken waren niet gelovige militairen, die de dienst uitmaakten in Egypte en Turkije! In Noord Afrika duikt de joodse Jeha op als het erom spant hoe joden, christenen en moslims met elkaar moeten samen leven.
Cepot maakt niet voor niets melding van de Pancasila: hij staat in een traditie om te verkondigen dat hij boven de “strijdende” godsdienstpartijen staat. Helaas staat hij niet echt boven de strijdende partijen: hij is een pop, maar kan als zodanig wel zijn waarschuwende stem verheffen als niemand het meer durft. De vraag is: wie luistert er naar een rare pop, die bovendien nog dronken blijkt te zijn ook?
(1) Volgens Power Plays is Bi Ijem, echtgenote van Cepot, een vertegenwoordiger van toneelspel zoals dat in de regio Karawang wordt opgevoerd. Dit toneelspel wordt topeng banjet genoemd.
(2) Nayaga is een Gamalan speler. Hij wordt ook “panayagan, wiyaga, panabuh” genoemd.
(3) Bedoeld wordt, volgens Power Plays, een slogan over de noodlijdende mens uit de tijd van Sukarno.
(4) Pancasila: Sanskriet, panca =5; sila =rechtschapenheid).
(5) Persija is een verhaspeling van woorden: Cepot, zoals vaak voorkomt onder de bewoners van het Soendanese platteland, volgens Power Plays, kan geen gelijke tred houden met het steeds veranderende lexicon van het Indonesische bestuur. In dit geval verwart hij het woord voor Nationale Eenheid (persatuan) met de naam van het Nationale Voetbalelftal (persija).
(6) Dit is een weerlegging van het argument van Cepot dat het om een klein kringetje machthebbers (familie) gaat. Indonesië wordt door Bapak RT voorgesteld als één grote familie. Of, is hij het eens met Cepot en maakt hij een toespeling op een heel erg gevoelig onderwerp: Nepotisme? Tenslotte blijven slechts enkele Indonesische families —vaak voortgekomen uit het verzet tegen de Nederlandse overheersing — de dienst uitmaken in de Indonesische politiek. Misschien is het een toespeling op een bepaald voorval? Alleen als je bij de voorstelling aanwezig bent, begrijp je zulke toespelingen, later zijn ze onbegrijpbaar.
(7) Ook hier de toespeling op Indonesië als één grote familie. Maar wat wordt hier bedoeld met in een andere stad? Jakarta is erg overheersend? Of wordt hier een toespeling gemaakt op de Indonesische zucht telkens weer andere eilanden in te lijven? Zoals Timor en Nieuw Guinea ⁄ West Irian?
Er is geen land waarin mensen zo voortdurend op reis zijn van de ene stad naar de andere stad dan Indonesië. Dit reizen is typerend voor alle Islamitische landen, maar in het bijzonder Indonesië. Dit is niet alleen om economische redenen, maar ook om elkaar te steuenen, als een familielid ziek is etc. Nog steeds trouwen veel Indonesiërs niet met iemand uit het eigen dorp, maar met iemand buiten het dorp. Soms krijg je de indruk dat men trouwt met iemand zo ver mogelijk weg van de eigen familie.
(8) Alweer een ambigue zin. Dit kan betekenen dat Bapak RT bedoelt dat Cepot helemaal in zijn eigen wereldje leeft, maar het kan even goed betekenen dat hij instemt met Cepot, dat het Indonesische bestuur van vriendjespolitiek aan elkaar hangt.
(9) ′Mo is volgens Power Plays (Weintraub) de naam van een bekende Indonesiër. Volgens mij is het in Indonesië vaak de afkorting van de naam Mohamed, en kan in dit geval ′n een beetje oneerbiedige verwijzing zijn naar de profeet Mohamed. Op die manier is de reactie van Nayaga te begrijpen: hij denkt dat Cepot de profeet gaat beledigen (een heel ander onderwerp). Hij roept Cepot met “RT RT”tot de orde. Cepot weet daar mooi onderuit te komen door er fijntjes op te wijzen dat de naam van de buurtvader Omo zou zijn. Een mij totaal onbekende voornaam in Indonesië! Misschien een achternaam van iemand uit Nias?
(10) “De kloof” is een universeel verschijnsel. In alle landen tref je het aan, en met dat ergens een elite rijker wordt, worden er ergens anders aan de andere kant van de kloof mensen armer. Accumulatie in rijkdom en armoede is te meten als het vergroten van de kloof tussen arm en rijk, zegt de theorie van het economisch imperialisme. Dit leidt onherroepelijk tot oorlog, volgens diezelfde theorie.
(11) Net als in vorige Wajang–afleveringen, weet Cepot precies één iemand voor zijn standpunt te winnen. In dit geval Nayaga.
(12) Ambigue! Dubbel!
(13) BK en Magadon zijn volgens Power Plays (Weintraub) verslavende middelen (narcotics). BK staat soms voor MDMA: bk-MDMA, en is dus een afkorting voor ecstasy. Magadon moet volgens mij Mogadon zijn en is een synoniem voor nitrazepam. Het is een officieel geneesmiddel om te kalmeren. Ook in dit geval wordt voor mogodon vaak BK (bk-mogadon) gezet, waarschijnlijk om de chemische samenstelling te preciseren. Probeert Cepot ook hier verwarring te stichten?
(14) : Kortom Cepot ziet drugs als een manier om sociale verandering tot stand te brengen, omdat hij zich dan vrij kan uiten. Onder jongeren bestaat dit idee nog steeds, zonder dat ze weten dat het juist een manier is om ze koest te houden.
De originele teksten.
