Tijl Uilenspiegel: de bijenkorf en ontlasting. Spring hier naar de originele tekst..

         

Inleiding: Hoe verschillen Sprookjes van Klassieke Grappen.

         

Voordat ik begin aan de uitdaging van de week om een grap van misschien wel 4000 jaar oud te vertalen naar de huidige politieke situatie, wil ik me kwijten van de opdracht die ik me op een eerder commentaar had gesteld: een alternatieve verklaring van de grap over de bijenkorf met daarin de slapende Tijl. De bijenkorf grap is al uitgebreid aan de orde geweest op het blog van 1 mei 2017. In verband met de Dag van de Arbeid kwam de zogenaamde luiheid van Tijl ter sprake. Deze versie had alweer een voorganger in het verhaal van de Vader die zijn 7 Dochters bezoekt in de Hoge Atlas van Marokko. Deze versie stond op dit blog op 12 juli 2017, vlak na de publicatie van de andere Bijenkorf–versie. In de Marokkaanse versie kwam aan de orde dat hierin als het ware de balans wordt opgemaakt, een heel erg mooie visuele voorstelling van wat erin wordt verteld. Vandaag staat een versie uit ongeveer 1450 nChr op het menu. Deze versie bestaat uit twee te onderscheiden grappen, die allebei terug zijn te vinden in het Marokkaanse verhaal over de Vader die zijn 7 Dochters een bezoek brengt. Behalve de Bijenkorf–grap staat er in het vervolg hierop een variatie op de Boterton–grap, die op mijn blog verscheen op 12 juni 2017. Dit verhaaltje is een toelichting op de Tweede Doodzonde: Avaritia (hebzucht).

Uit alles blijkt dat de Tijl Uilenspiegelgrappen verwant zijn aan de grappen rond de Vader die zijn dochters bezoekt. Kortom de grappen zijn heel oud. Dat ze van vóór de christelijke jaartelling zijn, daarop wijst het voorkomen van actieve mondige vrouwen in deze grappen. Er wordt een soort moeder–zoon– of vader–dochter–relatie gesuggereerd, die je, denk ik, heel letterlijk moet opvatten in die zin dat de grappen van een eerdere generatie, waarin vrouwen veel dominanter waren, later zijn overgegaan op hun kinderen. In de grappen komt een, wat ik genoemd heb in het Latijn omdat woorden tekort schieten, “Substratum Philosophicum Femininum” (SPF) aan de orde. Bij het vertalen van de grap naar de huidige politieke situatie komt dit duidelijker aan bod. Het gaat bij deze grappen niet om het primair belachelijk maken van personen, zaken of situaties. Dat belachelijk maken gebeurt met de opzet om een gebeurtenis beter te kunnen analyseren. De bijvangst van de grap is de analyse. Kom daar tegenwoordig nog maar eens om! Vandaar het belang dat dit erfgoed bewaard blijft.

De Bijenkorf grap valt duidelijk in de categorie Klassieke Humor. We hebben een beginsituatie waarbij moeder en zoon naar de kermis gaan. De zoon wordt dronken, en om te voorkomen dat hij zelf slachtoffer van een grap wordt, verstopt hij zich in een bijenkorf. Boeven nemen de bijenkorf op de schouder, omdat zij denken dat er een actief vruchtbaar bijenvolkje in zit. Dan horen zij praten en slaan ze op de vlucht. Het symbool is natuurlijk de bijenkorf, die staat voor de maatschappij waarin zich een kritische geest verscholen houdt. In de bijenkorf zou je ook de Tulband van Nasreddin kunnen zien: een kritische, misschien net iets te groot uitgevallen pet, ik bedoel tulband.

Het tweede verhaaltje over de jonker die de pest in heeft, omdat hennep hem doet denken aan de galg, waaraan je aan een touw van hennep wordt opgehangen, is van een geheel andere orde. Centraal hierin staat een woordspel met het woordje “hennep”. Tijl hoort “zennep” in plaats van “hennep”. “Zennep” met een “z” bestaat niet, maar met een “s” bestaat wel, en betekent dan inderdaad “mosterdzaad”, een kruid dat in het Latijn Sinapis Nigra heet. Het wekt braken op en is goed voor de spijsvertering, mits met mate gebruikt, volgens Marokkaanse volksdokters langs de kant van de weg. Er bestaat echter nog een ander gewas, sennep–eulen, dat inderdaad bij overmatige nuttiging schijterij geeft, om het beestje maar eens bij zijn naam te noemen. In de Marokkaanse versie, die naar mijn idee ouder is, zaten deze geheugensteunen voor een kwakzalver nog niet verstopt. Aan echte boter worden overigens wel geneeskrachtige kwaliteiten toegeschreven, oa. in de bestrijding van TBC. En dat was allang bekend vóór de behandeling van TBC met een koeien–vaccin door Koch. Maar of inname van boter datzelfde effect heeft, weet ik niet, ook al wordt dit op het platteland van Marokko wel beweerd. De tweede grap verklapt hiermee, dat grappen inderdaad gediend hebben tot geheugensteun voor artsenij, waarschijnlijk Joden, omdat die om hun kennis van medicinale kruiden beroemd waren. Ook hennep heeft zoals bekend medicinale kwaliteiten.

Natuurlijk valt ook dit tweede gedeelte in de categorie Klassieke Humor, en kan dan ook op die manier geanalyseerd worden. Maar uit voorgaande alinea mag duidelijk worden dat er dan veel essentiële informatie verloren gaat! Informatie die er later in gestopt is. De beginsituatie is een Tijl die om in zijn levensonderhoud te voorzien in dienst is getreden bij een jonkheer. Om van de jonker af te komen bedenkt hij de poets met de mosterd. Hij maakt de mosterd aan met zijn eigen poep. Dat komt hem bijna duur te staan: de jonker wil hem dwingen zelf van de mosterd te proeven. Daarop slaat hij op de vlucht en weet hij te ontsnappen. Het symbool hier is de mosterdpot (waar Abraham de mosterd haalt), waarbij duidelijk homosexuele associaties komen boven drijven. Of deze versie nog iets met hebzucht, behalve dan dat de jonker verdacht wordt zelf een dief te zijn, als doodzonde te maken heeft, is de vraag. Freud zou ongetwijfeld denken van wel! Duidelijk is dat de Marokkaanse versie en de Vlaamse versie elkaar hebben gekend.

Van het bijenkorf verhaal is een aan mij tot nu toe onbekende uitleg mogelijk. Het poepverhaal heeft daar, lijkt het, niets mee van doen. De beide grappen moeten echt van elkaar onderscheiden worden. Voor een eerste uitleg bij het Bijenkorf verhaal verwijs ik naar het in rood geaccentueerde commentaar bij het blog van 1 mei 2017. Daar leg ik de nadruk op het voorkomen in het toneelstuk van Aristophanes “De Vogels” van een werkwoord “apoblittein dat te vertalen is met “honing stelen, iemand uitkleden, roven”. Nu is de nieuwe uitleg, als je dit eenmaal weet, minder verrassend, omdat de verklaring erbij aansluit. Maar zeker verrassend is de plaats waar de uitleg is gegeven: namelijk in de Achterhoek (GLD). In “Herinneringen van een oude Saksische boer” van Bernard Weenink staat te lezen dat het woord “dragers” in verband met bijenteelt iets heel anders betekent dan je zou verwachten: een drager is een bij die honing steelt uit een andere bijenkorf! En bij uitbreiding naar het overdrachtelijke werd er van een meisje dat zich verloofde, maar er ook nog andere minnaars op nahield, gezegd (1983:71): “Pas maor op, dee hef draegers er onder.” (Vert. Pas op, er zijn kapers op de kust.) Met andere woorden Tijl doet zich hier voor als een bruid die naar de bruiloft wordt gedragen, maar er zijn meerdere gegadigden! De vraag is of die geïnteresserden meisjes zijn! En zo komen we bij een heel andere uitleg van het bijenkorf verhaal die aansluit op het vervolg van dit verhaal: de poep–grap.

In de Arabische wereld, waar ik een tijdje heb mogen vertoeven, is het gewoonte om staatsaangelegenheden, voor te stellen als huiselijke problemen. Het staatshoofd is de vader, de dochters zijn de stamhoofden van de verschillende clans (dat is iets anders dan een gedelegeerde van de provincie), de kinderen zijn het volk dat gevoed moet worden etc. Oorlogen worden dan ook vaak voorgesteld alsof het om een ruzie gaat tussen twee gezinshoofden. Als we dit weten, kunnen we van start gaan met een actuele politieke uitleg van het bijenkorfverhaal. Het vervolg daarop, de poep–grap, laat ik buiten beschouwing.

Wilders en de bijenkorf: een ongevraagd advies voor Plasterk.

We verleggen de nadruk van het grappige naar het meer serieuze werk. Wie spelen er in deze verkiezingen een rol van betekenis en hoe krijgen deze figuren een plaats in de Bijenkorf grap. Daarbij staat de bijenkorf symbool voor de Nederlandse maatschappij, het bestuur en politiek bestel. De bijenkorf is hiervoor een mooi symbool, omdat de constructie van een bijenkorf de meest stabiele vorm is die je je maar kunt denken (echt waar!). En dat is wat we ons wensen van de politiek. We zullen Wilders voor Tijl laten doorgaan. Net als Trump had zijn verkiezingscampagne als motto: Nederland op 1 (America first)! Wilders is een teken van onze tijd, waar we veel meer aandacht voor zouden moeten hebben zoals blijkt uit de analyse van het fenomeen Trickster. Wilders heeft zich een centrale plek verworven in de Nederlandse politiek, in de periode vóór de verkiezingen. Dilan Yeşilgöz–Zegerius nodigde Geert Wilders uit om volop mee te doen door hem niet meteen als partner van de VVD uit te sluiten. We laten de moeder van Tijl de rol van Dilan spelen in die zin dat zij haar zoon (Wilders was lid van de VVD) uitnodigt mee te gaan naar de kermis, die eigenlijk een soort bruiloft of verkiezingen is⁄zijn. De PVV ligt met D′66 overhoop, een flinke ruk aan de haren van die partij. D′66 zal niet meer met de PVV het bed willen delen. Maar ook Groenlinks–PvdA wordt stevig aan de haren getrokken. En wie lacht zich in z′n vuistje: de Partij voor de Vrijheid (PVV)! Als je het verhaal van Tijl had gekend, had je kunnen weten dat het zo zou aflopen! De dragers zijn bekend: D′66 en Groenlinks–PvdA. Op de een of andere manier zijn ze in deze onbevoorrechte positie gemanipuleerd. Ze zijn onbetrouwbaar, willen garen spinnen waar je alleen met seks kunt opklimmen. De enige smet die niet kleeft aan Wilders.

Maar de analyse met behulp van de grap biedt nog meer onverwachte doorkijkjes! Want het is een bijenkorf die staat voor onze maatschappij. Kort door de bocht gezegd betekent dit dat in de komende formatie niet het asielbeleid centraal komt te staan. Daar wordt met behulp van het NSC (het Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omzigt) gewoon een streep onder gezet: het is een kwestie van optellen en aftrekken. Het zwaartepunt in de onderhandelingen komt te liggen bij milieu en stikstof: de bijen staan voor een graadmeter van de stand van het milieu. En dan tekent zich meteen al een regering af van NSC, PVV, en Groenlinks–PvdA! Een meerderheidskabinet, dat de steun van de Boeren en Burger Beweging (Caroline van de Plas) nodig heeft in de Eerste Kamer! Wie had dat gedacht en het is ook nog eens een keer een tamelijk goede afspiegeling van wat er in Nederland leeft. Wat je toch niet allemaal uit zo′n grap kunt halen! Maar waar is D′66 gebleven? En Kaag?

In de analyse hierboven valt op hoe belangrijk vrouwen als Kaag, Yeşilgöz en Van de Plas zijn geweest in de uiteindelijke verkiezingsuitslag. Dat komt natuurlijk, doordat ik deze uitslag bekeken heb door de bril van de Klassieke Humor. Een belangrijk aspect van deze humor is het “Substratum Philosophicum Femininum” (SPF), die een schaduw werpt over deze verkiezingen zoals alles van welke gebeurtenis dan ook een schaduw heeft. Een belangrijk kenmerk van de Klassieke Humor heb ik een beetje onderbelicht, omdat het tot nu toe eigenlijk geen rol speelde. In deze grappen heeft het geslacht (de sekse) van dieren en mensen een belangrijke functie in het verhaal. Het maakt uit of je het hebt over een ezelin of een ezel, over een merrie of over een hengst, over kippen of de haan, een man of een vrouw. Omdat de verhaaltjes vertaald zijn en er een taboe rust op de tweede sexuele laag, die veel grappen kennen, is dit onderscheid vaak uit de verhaaltjes verdwenen. Daarbij wil ik wel aantekenen, dat het hier om Klassieke Humor gaat en dat de vrouw er vaak niet best vanaf komt. En dat zou een reactie kunnen zijn op de vroegere enigszins dominante positie van de vrouw.

De trickster wordt vaak in verband gebracht met de rol die de “Schaduw” speelt in de jungiaanse psychologie. Uit de voorbeelden onder de link mag duidelijk zijn, dat het belang van de “Schaduw” ligt in de kunst gebeurtenis en slagschaduw van een gebeurtenis bij elkaar te houden. Anders treedt er dissociatie op, wat leidt tot humor, maar niet tot beter begrip van wat er is gebeurd. In een mannenmaatschappij is het vrouwenperspectief vaak de schaduwkant van een gebeurtenis. Dit is natuurlijk vanuit een ander omgekeerd perspectief precies andersom. Ik zou dit vermogen om een gebeurtenis om en om te keren, zodat een kaleidoscoop aan mogelijkheden ontstaat, feministisch willen noemen. Het is de basis van de Klassieke Humor.

Terugkerend naar het Wilderseffect lijken de verkenningen op een toekomstige formatie van een sterk involverend effect te kunnen zijn. De neiging bestaat steeds meer zich in een eigen bubbel op te sluiten. Terwijl het de kunst is om juist een zo open mogelijk beleid te plannen om gebeurtenis en slagschaduw bij elkaar te houden! Wilders heeft zijn verkiezingsoverwinning te danken aan het onvermogen van het vorige kabinet een legio grote nationale problemen aan te pakken en op te lossen. Als je het een met het andere kunt rijmen, zit je goed. Het gaat zeker niet om één probleem, maar er is wel een onderliggend bestuurlijk verband tussen de problemen. Laat die VVD er voorlopig maar buiten, zou ik zeggen: een moeder moet haar kind kunnen los laten. En, hup, Plasterk, aan de slag.

         

         

(1) Dat de moeder van Tijl hem meeneemt naar de kermis, kun je gemakkelijk vertalen met de mogelijkheid van samenwerking, die door Yeşilgöz aan Wilders werd geboden tijdens de verkiezingen.

         

(2) Net als de VVD dachten ook de beide dragers van de bijenkorf garen te spinnen bij het demoniseren van de PVV. Zowel Groenlinks–PvdA als D′66 hebben daar aan meegedaan als een reactie op de PVV. De grap verduidelijkt hoe demoniseren werkt: stiekem, achter de rug, in een donkere nacht t.a.v. iemand die al geïsoleerd is. En dan wil hij dat als reactie ook anderen aandoen? Dit neigt naar escalatie.

         

(3) Het boerenerf, de bijenkorf en het bijenvolkje vormen gezamelijk de maatschappij.

         

(4) Zoals misschien ten overvloede wil ik nogmaals de gelijkstelling van de tricksterfiguur Uilenspiegel met Wilders vaststellen. Een trickster zal zich niets van grondwettelijke afspraken aantrekken, ook al zegt hij dat hij dat wel zal doen. De angst die dit veroorzaakt bij hele grote groepen mensen is terecht. Toch hebben veel mensen hem langs democratische weg gekozen. In zulke situaties voelt de trickster zich kiplekker. Het lijkt erop dat het beroep doen op het recht een zwakte bod is. Toch is dit de enige manier om hem op een heiloos ingeslagen weg een halt toe te roepen.

         

(5) Hier volg ik niet helemaal precies het verhaal. Maar om het belang van de vrouw naar voren te halen heb ik dit zinnetje over kijvende wijven toegevoegd. Het past in de teneur van het verhaal en de toevoeging maakt mogelijk het Substratum Philosophicum Femininum ter sprake te brengen.

         

(6) Begin van de tweede grap die ik verder niet bij de analyse heb betrokken. Dit tweede gedeelte ademt een dusdanig Middeleeuws gehalte dat een vertaling van dit gedeelte naar de actualiteit naar mijn idee niet mogelijk is.

         

(7) In bovenstaande uitleg is vergeten te vermelden dat mosterd in het Duits “Senf” heet, wat waarschijnlijk teruggaat op “sinapis”. De oorspronkelijk Duitse versie van dit verhaal schemert hier door in de Vlaamse versie? Of gaat “zennep” direct terug op het Latijn?

         

         

De originele tekst