Voor de oorspronkelijke tekst, spring hier naar de Marokkaanse tekst..

De intelligente ezel.

Dit verhaal staat in het boekje met Marokkaanse Volksverhaaltjes (zie foto omslag). Het is een verkorte uitgave van verschillende boekdelen met dit onderwerp. De kwaliteit van de verhalen is heel goed, omdat men zo dicht mogelijk bij spreektaal is gebleven. Het is jammer dat er weinig verteld wordt in deze verkorte uitgave over hoe men te werk is gegaan bij het verzamelen van deze verhalen. Misschien dat ik ergens de oorspronkelijke verzameling in verschillende delen nog kan terugvinden? Ik weet dat daarin een uitgebreide inleiding heeft gestaan over hoe men te werk is gegaan.

         

2. Noten bij de tekst.

(1) Hier wordt hetzelfde woordje “ألمعجاز” (gebrekkig, invalide, indolent) als in het vorige verhaal gebruikt. In dit verhaal blijkt veel duidelijker de ware betekenis van het woord, hoewel ik het toch met lui heb vertaald. Uit het vervolg van dit verhaal blijkt een grote overeenkomst tussen de fabel bij Gula (eetlust) en de fabel bij Ira (vechtlust) van Juan Ruiz in zijn Libro de Buen Amor en dit verhaal. Er lijkt een overgang te bestaan van de fabels van Aesopus en Phaedrus naar de Zeven Doodzonden. De moralistische inslag van Aesopus′ fabels is gekomen door de vertaling van Plutarchus. En deze inslag vindt zijn uiteindelijke neerslag in de Zeven Doodzonden.

         

Ik ben in deze verhaaltjes geïnteresseerd, omdat ze al vroeg een verband tussen ouder worden, verzwakken, gebrekkig zijn, lui zijn en depressies leggen. Dit verband —zoals later blijkt— is een gevolg van diagnoses die men vanuit het gezichtspunt van de Humorale theorie stelde. Meestal gaat men ervan uit dat depressie (in die tijd melancholie genoemd) te verklaren is door een teveel aan Zwarte Gal (vloeistof). Uit deze verhalen blijkt dat de diagnose ook al steunde op een soort pre-freudiaanse analyse van depressies. Het voortdurend opduiken van de Vos en de Wolf (en hun verschil in karakter) wijst erop dat er meer factoren in de analyse werden meegenomen dan het teveel aan een bepaald vocht (humor=vocht). De moderne geneeskunde heeft er alles aan gedaan om de geneeskunde van vroeger belachelijk te maken. Ik denk ten onrechte.

         

(2) Net als in de fabel over het rechtsgeding dat de wolf en de vos hadden voor Heer Simio (de aap) treden in dit verhaal een Vos en een Wolf op. In het commentaar op de fabel met heer Simio (de aap) heb ik uitgelegd dat de wolf en de vos in verband kunnen worden gebracht met twee verschillende Doodzonden, Luxuria (wellust) en Invidia (jaloezie); de combinatie van de twee levert een soort freudiaans doorkijkje op. Uit een vergelijking van de Spaanse versies met de Marokkaanse–Berber versies die veel ouder zijn, valt op te maken dat er een verschuiving van het idee dat de zonden voortkomen uit de natuur (Marokkaans) naar het idee dat de zonden voortkomen uit het persoonlijke karakter van de mens (Spaans) tussen 600 tot 1350 na Chr. heeft plaats gevonden. In de Spaanse versie komen duidelijk karakters voor; minder in de Marokkaanse versie waar de vader een karikatuur van de zondige mens is en de dochter(–s) een karikatuur van de (zeven) deugd(–en). De Vos heeft een wellustig, slim karakter (extrovert), terwijl de Wolf het jaloerse karakter gericht op zijn eigen roedel vertegenwoordigt (introvert). Ik weet niet of dit een algemeen in de Middeleeuwen geaccepteerde zienswijze is. Ik heb er nog nooit iets over gehoord. Wél natuurlijk in z′n algemeenheid dat dierfiguren karakters voorstellen, maar nog nooit toegespitst op de Vos en de Wolf. Uit de verhalen die ik tot nu toe heb gelezen, valt consequent steeds weer hetzelfde te concluderen: Vos is wellustig en losbandig; wolf is doelgericht en ingetogen. Daarmee wordt de Vos ook een icoon voor het verleden, waarin het gemeenschappelijke van iedereen centraal staat, en de Wolf een icoon voor de moderne individualistische tijd en de eigen groep.

         

(3)Het woord voor bitterheid (ألمريرة) komt rechtstreeks uit de Humorale theorie. Hiermee is duidelijk dat de karakters Vos en Wolf gecombineerd worden met een Humorale zienswijze, zoals gezegd in noot 1.

         

(4) Zoals gebruikelijk bij het bespreken van de Zeven Doodzonden worden ze altijd met elkaar in verband gebracht. In een bespreking is nooit sprake van één doodzonde, altijd worden er ook de andere doodzondes bij gehaald. In dit geval wordt de eerste doodzonde, die van de hoogmoed en ijdelheid, erbij gehaald. Het waarom is onduidelijk, maar lijkt te maken te hebben met het steeds meer invullen van de doodzondes in de richting van karakters, waardoor de regels meer op de achtergrond raken. Het lijkt een proces van personificatie naar psychologische typen.

         

De Marokkaanse tekst.

Uit:De mooiste Marokkaanse volksverhalen, 2016, uitgeverij Edisoft , redactie: Yasri Shakir,tekeningen: Eshshwie Mohamed Hafy Mokhtar, pag 191.

De intelligente ezel.