Scheepsbouw en vogels.
Inleiding.
Wat ik er hieronder verder ook over beweer, een ding is me duidelijk, dat de overeenkomsten tussen schepen en vogels eigenlijk niet zo gebruikelijk zijn als je zou denken. In de Ilias en Odyssee van Homerus is niet één toespeling te vinden van zo′n overeenkomst. Misschien zie ik iets over het hoofd, maar ik heb de indruk dat als deze vergelijking wel wordt gemaakt, er opzet in het spel is. Hoewel je zou denken dat een woordspel met “navis“ (schip) en “avis“ (vogel) voor de hand ligt, lijkt dat niet het geval te zijn. Sterker nog het lijkt meer op de werking die het getal “dertien“(13) op Amerikanen heeft, die in de hoogbouw de dertiende etage “veertiende etage” noemen etc., waardoor je je nogal eens vergist in de verdieping waar je moet zijn. Dit als opmerking vooraf, omdat ik hieronder steeds beschrijf hoe de overeenkomst af en toe wél in de literatuur voorkomt. Het gaat dan vooral om onderdelen van schepen, die met lichaamsdelen van vogels worden vergeleken. Ik ken geen tekst waarin de hele vogel een boot als een soort mascotte aanduidt. Steeds zijn het de vleugels, de staart of de snavel die staan voor onderdelen van een (oorlogs-) schip. Wél kan een onderdeel van een schip weer staan voor een vogel. We zullen ze eens langslopen.
- Een van de meest gebruikelijke schepen om oorlog te voeren was de trireem. Het vertrek uit een haven voltrok zich om het in de woorden in de Odyssee van Homerus, in de vertaling van Ben Bijnsdorp te zeggen, als volgt( 4, 576): (Klik op de tekst voor de originele Griekse tekst (9))
" Toen de vroeggeboren, rozevingerige dageraad aanbrak, trokken wij allereerst de schepen de glanzende zee in en richtten de masten op en de zeilen op de evenwichtige schepen, en de mannen gingen aan boord en zetten zich neer aan de dollen, en, naast elkaar gezeten, sloegen zij met hun riemen de grauwgrijze zee.”
De boeg van een trireem was vaak beschilderd en zag er dan zo uit:
Hierin zijn duidelijk een snavel en eventuele kuif van een vogel te herkennen. Als het een vis zou zijn, dan waren de ogen rond geweest. De opgehaalde loopplank (links achter) is een vondst van de Romeinen, waarmee ze vele successen boekten. Deze loopplank, gebruikt om een vijandelijk schip te enteren, werd een Raaf (“corvus”) genoemd. Bij een aanval stormden de roeiers over de “corvus” (raaf) het vijandelijke schip op. Vaak was het schip dan al geramd door de snavel van de “vogel”, de snebbe:
In de trireem zaten de roeiers in drie rijen achter elkaar zoals te zien op onderstaande twee plaatjes:
Hieruit valt duidelijk op te maken dat bij het enteren van het vijandelijk schip, er heel wat manschappen klaar stonden om de vijand een kopje kleiner te maken.
- In de Beschryving van Oost-Indiën door Valentyn staat te lezen (pag. 6):
……dat Icarus, of Carus, maar, zoo anderen willen, Dedalus, eerst de zeilen, na uitbreiding van de vleugels der vogelen, bedagt, en dat de Ouden de zeilen daarom ook wel vleugels genaamt hebben etc.
Meestal zat op een schip in de Klassieke Oudheid maar één zeil. Ik weet niet of in dat geval het zeil nog met de vleugels van een vogel werden vergeleken. Als een schip meer dan een zeil had, dan werd die vergijking met vogelvleugels wél gemaakt. - In een passage uit de Aeneas van Vergilius wordt de vergelijking met de vleugels ook gemaakt:(Klik op de tekst voor de originele Griekse tekst (8))
"……gaan (we) weer op weg en spreiden de vleugels van onze zeilen.
(Aeneas, boek III, 520).Ook bij schepen van latere datum, met meer zeilen bleef de vergelijking met vleugels intact:
Van het schip op dit plaatje werden twee zeilen vernoemd naar de papagaai, het één na hoogste zeil aan de voorste mast en het hoogste zeil (meestal) aan de middelste mast. Waarom ze naar de papegaai zijn vernoemd is mij niet duidelijk. Maar hoe dan ook de vergelijking met vogelvleugels bleef nog lange tijd bestaan. - In de Beschryving van Oost-Indiën door Valentyn staat verder te lezen dat (pag. 6):
…… Typhon door het zien vliegen van een kiekendief …… en het schwenken van de staert, het roer …uitvond.
Over Typhon valt nog meer te lezen in het stuk slangen en helden. Wat Valentyn bedoelt met de vogelstaart als het “roer” van een schip, valt met enige fantasie wel te plaatsen, hoop ik. - Op de oudste plaatjes waarover ik beschik, staan schepen, die ook de kop van een beest op de voorplecht hebben, maar dat is duidelijk geen vogel. Wat het wel is, weet ik niet, zoals ook de balken in de lucht zeilen suggereren, maar dan zou er met die zeilen zjn gestuurd. Ik twijfel of die balken inderdaad zeilen moeten weergeven. Wat het dan wel is, weet ik alweer niet. Verder is op zulke plaatjes altijd prachtig afgebeeld hoe visjes, krabben en andere vreemde zeedieren zich vermaken in zee.
Ik weet niet wat ze hier op dit oudste plaatje waarover ik beschik aan het doen zijn. Je kunt in het algemeen zeggen dat boten niet met welke vogel dan ook in z’n geheel werden geassocieerd. Het waren de eilanden waar men aanlegde, die met vogels werden geassocieerd, zoals in het toneelstuk De Vogels van Aristophanes. De vogels waren een soort mascotte of totem voor een eiland, of misschien alleen maar een oriëntatiepunt op een vaarroute. In welke tijd voor het eerst onderdelen van schepen aangeduid werden met delen van vogels is mij niet bekend. Ook de redenen waarom dit gebeurde, blijft een raadsel.