Noten in de tekst

         

(1) Volgens de website van Wikipedia over de “polis” is het beter dit Griekse woord voor “stad” niet te vertalen. De meeste betekenissen van het woord “polis” wijken af van de betekenis die bij ons het woord “stad” heeft. Wij hebben er geen woord voor. Aristoteles doet het hier voorkomen alsof ook het aantal inwoners een polis definiëert, net zoals bij ons het inwonertal maakt of een plaats zich terecht stad mag noemen of eigenlijk een dorp is. Daarnaast bestaan er andere voorwaarden die hier niet van belang zijn. Ik ken deze redeerwijze van Aristoteles alleen van dit fragment uit de Politica. Het gaat erom dat als er veel uitzonderlijke mensen zijn die zich van een oorspronkelijke gemeenschap onderscheiden, zo′n groep een eigen gemeenschap op zich zou kunnen stichten. En volgens Aristoteles, dan per definitie een polis zijn. Een merkwaardige redenatie!

         

(2) Een letterlijke vertaling van het woord άρετή, aretè (overgenomen uit:woordenboek Grieks – Nederlands, Charles Hupperts, Eisma Edumedia bv, Leeuwarden, 2008, pag. 68):

1. deugdelijkheid, voortreffelijkheid, optimaal functioneren, bekwaamheid, voortreffelijke eigenschap (bijv. kracht, dapperheid, behendigheid, schoonheid, geestkracht);
2. (morele) deugd, morele goedheid;
3. (Beloning van voortreffelijkheid) verdienste, roem, waardigheid.

         

(3) Op het eind van het commentaar hieronder, “Macht corrumpeert”, blijkt hoezeer deze uitlating bij Aristoteles “iemand als een god onder mensen” al kan verwijzen naar een christelijke zienswijze.

         

(4) Antisthenes was de grondlegger van de School der Cynici. Zij noemden zich “cynicus” waarschijnlijk, omdat Antisthenes in de Cynosarges, een sportschool, zijn filosofie voor het eerst te berde bracht. Cynosarges zou zoiets betekenen als “witte hond” of “snelle hond” (een windhond?). Het is het verhaal van de hond die offervlees van een altaar steelt en ermee weg weet te komen. De Cynosarges was ook de tempel voor de nothoi, mensen zonder Atheens burgerschap en Antisthenes was een nothos, omdat zijn moeder Thracisch was.

Het gebied rond de Cynosarges was gewijd aan Herakles. Antisthenes filosofie was er een van actie. Dit was de consequentie van de volgende redenatie. Twee gelijke dingen, zijn gelijk aan elkaar, maar dat heeft verder geen betekenis. Als je een van die zaken vergelijkt met iets anders, heeft dit wèl betekenis, maar je mag er niets uit concluderen, omdat je twee niet met elkaar te vergelijken zaken met elkaar vergelijkt. Omdat hiermee alles betekenisloos wordt, heeft filosoferen geen zin, slechts daden (acties) tellen en hebben inhoud. Diogenes Laërtius 3,35 (vertaling van Gerard Jansen en Goverdien Hauth-Grubben, uit De wijsheid van de honden, door Georg Luck):

         

(5) De volledige fabel van Aesopus gaat als volgt: 25. De hazen en de leeuwen.
Toen de hazen een publieke vergadering toespraken en eisten dat allen een eerlijk deel zouden krijgen, antwoordden de leeuwen: “Een mooie toespraak, Behaarde-Voeten, maar het ontbreekt aan klauwen en tanden zoals wij hebben.”

         

(6) Ostracisme (Klassiek Vademecum): schervengericht, οστρακισμός, 507 vChr. door Kleisthenes ingevoerd. Het Atheense volk kon iedereen tien jaar verbannen. Nodig daarvoor waren ten minste 6000 stemmen. De naam is ontleend aan het woord in het Grieks voor scherf, οστρακον. Hierop werd de keuze die men maakte geschreven. Er zijn ook scherven gevonden met daarop verhalen en gedichten.

         

(7) Naar Herakles is een categorie Klassieke Grappen door mij genoemd, omdat veel van deze grappen aan Herakles refereren. Ik wist van de aanwezigheid van Herakles aan boord van de Argo niet af. Herakles blijft achter in het Aziatische deel van de Griekse wereld, misschien de Krim. Zijn geboortegrond ligt aan de andere kant van de Zwarte Zee. Het verband dat Aristoteles legt tussen het niet scheep gaan van Herakles en het ostracisme was mij dus ook onbekend. Gesuggereerd wordt een te groot aandeel van Herakles in het (democratische) bestuur van de boot, waardoor hij niet meer hanteerbaar is bij de tocht van de Agonauten. De overeenkomsten tussen scheepvaart en politiek worden in de de klassieke oudheid vaker genoemd, wat tot op de dag van vandaag is blijven bestaan. Hier wordt dus net als door Jan den Hartog een verband gelegd tussen staatshuishouding en scheepvaart. In alle voorbeelden speelt dat de staat in gevaar is door onderlinge twisten.

Hiermee krijgt het verhaal trekken van een klassieke tragedie, die vaak eindigt met een oproep de staat te eren, zoals in de Iphigeneia (in Tauris) van de Griekse tragedieschrijver Euripides. Deze tragedie had ik al eerder in verband gebracht met het verhaal van de Kwakiutl, waarin Prairiewolf trouwt met Dood–Brengende–Vrouw. Een macaber verhaal! Is Iphigeneia in het gelijknamige toneelstuk de dood brengende vrouw, in de Argonauten is dat Medea, die behalve dood ook aanvankelijk redding brengt voor de Argonauten.

         

(8)

Het is mijn persoonlijke visie dat er een grote overeenkomst is tussen de sociale functie van een nar en die van een sjamaan. Sociale wetenschappen zijn voornamelijk analytisch ingesteld; de synthetische benadering zoals die in de reconstructie van gebeurtenissen plaats vindt, komt nauwelijks aan bod. Daardoor zien zelfs sociale wetenschappers het proces waarmee iets tot stand komt vaak over het hoofd. Zo ook bijvoorbeeld dat er grote overeenkomsten tussen functies in verschillende culturele conteksten bestaan. Naar mijn mening beschikt een sjamaan nog over alle faculteiten, die bij de functie van bemiddelaar tussen (sociale) elementen horen, terwijl het op schrift stellen van het verhaal ertoe heeft geleid dat de nar maar over een gedeelte van die faculteiten voor dezelfde functie van bemiddeelaar kan beschikken. Vandaar de term “sjamanistische nar” voor de oudste vorm van deze functie in dienst van een heerser in mijn essay. Vaak werd de sjamaan een nar doordat buitenstaanders concurrenten belachelijk maakten, zoals geschetst in het verhaal over Marduk in het begin van mijn website over Grappen van Vroeger.

         

(9) Oorspronkelijke tekst: “ …… ‎mockery was one of the great reinforcing social instruments in Sparta, ‎including (we are told) the mocking of helots who were made to tramp ‎around absurdly when drunk.”

         

(10) Zowel Antisthenes als Plato schreven over Alcebiades. In een eerder blog heb ik de rol van Clodius vergeleken met die van Alcebiades. Zowel Plato als Antisthenes schrijven vergoelijkend over hem. Wie echter zijn militaire carrière overziet, kan er niet onderuit om in hem een van willekeur en manipulatie aan elkaar hangend persoon te zien. Persoonlijke mening, achteraf!

         

         

(x)

Oorspronkelijke tekst: Aristoteles, Politica, 3.1284a.

εἰ δέ τις ἔστιν εἷς τοσοῦτον διαφέρων κατ᾽ ἀρετῆς ὑπερβολήν, ἢ πλείους μὲν ἑνὸς μὴ [5] μέντοι δυνατοὶ πλήρωμα παρασχέσθαι πόλεως, ὥστε μὴ συμβλητὴν εἶναι τὴν τῶν ἄλλων ἀρετὴν πάντων μηδὲ τὴν δύναμιν αὐτῶν τὴν πολιτικὴν πρὸς τὴν ἐκείνων, εἰ πλείους, εἰ δ᾽ εἷς, τὴν ἐκείνου μόνον, οὐκέτι θετέον τούτους μέρος πόλεως: ἀδικήσονται γὰρ ἀξιούμενοι τῶν ἴσων, ἄνισοι τοσοῦτον κατ᾽ [10] ἀρετὴν ὄντες καὶ τὴν πολιτικὴν δύναμιν: ὥσπερ γὰρ θεὸν ἐν ἀνθρώποις εἰκὸς εἶναι τὸν τοιοῦτον. ὅθεν δῆλον ὅτι καὶ τὴν νομοθεσίαν ἀναγκαῖον εἶναι περὶ τοὺς ἴσους καὶ τῷ γένει καὶ τῇ δυνάμει, κατὰ δὲ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι νόμος: αὐτοὶ γάρ εἰσι νόμος. καὶ γὰρ γελοῖος ἂν εἴη νομοθετεῖν τις [15] πειρώμενος κατ᾽ αὐτῶν. λέγοιεν γὰρ ἂν ἴσως ἅπερ Ἀντισθένης ἔφη τοὺς λέοντας δημηγορούντων τῶν δασυπόδων καὶ τὸ ἴσον ἀξιούντων πάντας ἔχειν. διὸ καὶ τίθενται τὸν ὀστρακισμὸν αἱ δημοκρατούμεναι πόλεις, διὰ τὴν τοιαύτην αἰτίαν: αὗται γὰρ δὴ δοκοῦσι διώκειν τὴν ἰσότητα μάλιστα πάντων, [20] ὥστε τοὺς δοκοῦντας ὑπερέχειν δυνάμει διὰ πλοῦτον ἢ πολυφιλίαν ἤ τινα ἄλλην πολιτικὴν ἰσχὺν ὠστράκιζον καὶ μεθίστασαν ἐκ τῆς πόλεως χρόνους ὡρισμένους. μυθολογεῖται δὲ καὶ τοὺς Ἀργοναύτας τὸν Ἡρακλέα καταλιπεῖν διὰ τοιαύτην αἰτίαν: οὐ γὰρ ἐθέλειν αὐτὸν ἄγειν τὴν Ἀργὼ [25] μετὰ τῶν πλωτήρων τῶν ἄλλων, ὡς ὑπερβάλλοντα πολύ.