Aboe Nawas′ wraak!
Aboe Nawas en de Jood (Deel 3)
In dit deel van het Indonesische verhaal vinden we vijf (zes of zelfs zeven of acht!) verhalen uit de Klassieke Humor terug. Allereerst het verhaal van Tijl Uilenspiegel en de kippige dienstmeid van de pastoor. Dit verhaal had grote overeenkomsten met het verhaal uit de Decamerone van Boccaccio, waar verhaald wordt van de kok die zijn liefje een kippenpoot niet kan weigeren. Ook in de Jeha en Nasreddin traditie is hetzelfde verhaal terug te vinden. In een ander verhaal in de Decamerone vinden we de verdere afwikkeling van ons verhaal terug: de verwisseling van bed, waardoor de vrouw des huizes met een vriend en zijn vriend met de dochter komt te vrijen, en de baas des huizes er een beetje beteuterd vanaf komt. Dit verhaal komen we later ook tegen in de Canterbury Tales, waarin twee seminaristen overnachten in een molen en de ene bij de dochter en de ander bij de vrouw des huizes in bed beland. Met de baas des huizes loopt het niet zo best af. In een ander verhaal in de Canterbury Tales is er opzet in het spel en valt de echtgenoot door toedoen van zijn vrouw en haar minnaar te pletter in een in de lucht opgehangen boot, die uit de nok van de timmerwerkplaats naar beneden valt . En zo komen we bij ons Indonesische verhaal, maar nu loopt het met de vrouw des huizes slecht af. Hoe het de baas vergaat krijgen we de volgende maand te horen.
Dit zou bijna de rode draad van een roman kunnen zijn. In het verhaal van Tijl is er nog niet veel aan de hand. Uit alles kun je opmaken dat hij honger heeft, maar die bijziende kippige meid verhindert hem zich zijn buikje vol te eten. In de Decamerone is geen sprake meer van honger. Hier heeft de verliefdheid de overhand op het realisme van Tijl. Als ze in bed belanden (vervolg Decamerone, Bredero, Caterbury Tales en Aboe Nawas) viert de wellust hoogtij. Het plezier spat er vanaf. Dat kan nooit goed aflopen! En jawel, in de Caterbury Tales komt de baas (molenaar) onverwachts aan zijn einde (der tijden) en in het Indonesische verhaal is het de vrouw. Beiden gaan dood! En beiden zijn onschuldig; het zijn de schuldigen (de boeven) die overleven!
In de dieptestructuur van deze achter elkaar gelegde verhaaltjes blijkt een freudiaans schema: dat van Eros (Lust) en Thanatos (Dood). Volgens Freud waren de beide driften met elkaar verbonden. En merkwaardig genoeg komt dit schema hier ook tevoorschijn, als je deze verhaaltjes achter elkaar legt. De verhaaltjes verliezen hun onschuld. En volgens Freud zou dit verschuiven van Eros (Lust) naar Thanatos (Dood) een wezenlijk aspect zijn van onze maatschappij. Net als je aan de dood als het leven je eenmaal gegeven is, niet kunt ontkomen, kun je aan oorlog op gezette tijden niet ontkomen. Vandaar dat het schema uit de dieptestructuur opduikt naar de oppervlakte én weer kopje onder gaat. Het is wel opvallend dat het opduikt vlak voor de grote bevrijdingsstrijd die de Indonesiërs tegen de Nederlanders hebben gestreden.
Maar, wat een afschuwelijk inktzwart scenario. Ik hoop en wens dat er niets van uit komt. In bijna alle monotheïstische godsdiensten komt de oppositie Eros en Thanathos voor. Omdat het de tijd ervoor is, wil ik bij de christelijke variant stilstaan. De geboorte van Jezus met een engel hangend in de lucht erboven (een cupido, net nog niet met pijl en boog schietend) heeft toch wel erg veel weg van Eros. Alleen we hebben het dan niet meer alleen over Lust, maar ook over vruchtbaarheid. Net zoals de os staat voor de onvruchtbaarheid en de ezel voor de wellustige vruchtbaarheid in de Kerststal. De lust en de vruchtbaarheid werden in de Middeleeuwen en in Freuds tijd nog niet (of niet zoals nu) van elkaar onderscheiden. En de Thanatos is natuurlijk de wederopstanding uit de dood met Pasen. Veel later in het jaar.
In de tijd tussen Kerst en Pasen gebeurt er iets heel erg wezenlijks en structureels dat we liever willen vergeten en toch ook weer niet: Karnaval. Tijdens de Karnaval komt de dwaas met zijn dwaze streken en tricksterverhalen tevoorschijn. Wat is hiervan de belachelijke bedoeling: het probeert leven en dood te verenigen, zodat ze elkaar tolereren. En naar mijn mening is de grote opdracht van het Christendom altijd geweest om via de tolerantie oorlog en strijd te overwinnen. Helaas, dat is niet gelukt. Constantijn, de eerste christen keizer, bekeerde zich zelfs om soldaten te werven! Ook in de andere godsdiensten die zich voor dezelfde taak zien gesteld, lukte het niet. Maar we kunnen het elkaar wel toe wensen, de tolerantie die begint met het verbinden van het leven met de dood.
Nu was ik een paar weken geleden in Parijs in het Louvre, waar een tentoonstelling was over de Dwaas van de Middeleeuwen tot aan de Romantiek. Een prachtige tentoonstelling, waarover Wieteke van Zeil een leuk essay schreef in de Volkskrant van 10 november. De beoordeling is “leuk” en dat heeft een reden. Zij begint namelijk ermee om Trump, Musk, Wilders en nog een paar anderen te vergelijken met de dwazen die in vroegere tijden aan het hoofd van een staat stonden. En die waren er volop.
Ik wil zeker niet zeggen dat Trump en gezellen geen dwazen zijn. Maar ik wil ze iets nauwkeuriger neerzetten als tricksters. En als je dat doet dan valt je op dat op deze grote tentoonstelling in het Louvre eigenlijk maar een keer de figuur van een trickster opduikt, namelijk een heel erg mooie vrouw (Phyllis) gezeten op de wijsgeer Aristoteles, die zich zo gek heeft laten maken om zich als ezel door haar te laten gebruiken (zie afbeelding).
Blijkbaar is een trickster – en volgens mij zijn Trump en gezellen tricksters, geen dwazen (Zie onder: Jeha, het mannetje) - , iemand die er heel goed in slaagt de illusie te creëren dat deze wereld een wereld van zotten is, waarin een trickster zijn gang kan gaan. Deze trickster wordt gevierd met Karnaval – en dat is het bemoedigende – deze trickster is nog niet de limiet van alles wat kapot kan gaan. Dwazen zijn niet te corrigeren; tricksters zijn dat nog wel. Er is nog steeds een keuze om de weg in te slaan waarop onze democratie niet in dictatuur eindigt.
In de Middeleeuwen duikt de trickster op bij oorlogen en de pest. De oorlogen waren van beperkte omvang; de mogelijkheden om de pest te bestrijden waren beperkt. De tijden zijn drastisch veranderd, en als er nu overal om ons heen tricksters opduiken, dan wordt het hoog tijd te beseffen dat een oorlog momenteel er een is van een alles verwoestend karakter, die alles kan verwoesten net als in Gaza. De ziektes als Corona kunnen een veel grotere omvang aannemen als in de Middeleeuwen. Wat mij beangstigt, is dat er zo weinig mensen zich ervan bewust willen zijn op welke schaal rampen zich kunnen voltrekken. Mensen als Trump en Wilders zijn de Johannes de Dopers, de aankondigers, van wat zou kunnen komen. Nu is er nog van alles mogelijk om verder afglijden te voorkomen. Laat deze kerstmis een Kerstmis van bezinning zijn!
