Ma′roef in Al–Merika.

Uit: De gestolen minnaar en andere vrijmoedige liefdesverhalen uit 1001 nacht, Paul Rodenko, Ooievaar, 1960: 180-190.

Spring hier naar de de Arabische brontekst..

Commentaar.

(1) Lucebert (zie afbeelding hiernaast) is één van de Vijftigers waarvan Rodenko regelmatig gedichten opneemt in de Vrijmoedige Liefdesverhalen uit 1001 nacht. Het zinnetje hier aangehaald “Blauwe ski′s al rond de kornel” is een persiflage op gedichtregels uit het gedicht ‎”Op′t gors”. Maar het is natuurlijk ook een associatie op Hoovers beroemde uitspraak “Prosperity is just around the corner”. Uit de associatie met de slogan valt op te maken dat Rodenko eigenlijk hogere eisen aan teksten stelde dan Lucebert! Nogal opmerkelijk, en achteraf gezien een waarschijnlijk juiste constatering.

         

(2) Hiel, in het Engels of Amerikaans geschreven “heel” blijkt inderdaad een scheldwoord te zijn, waarvan de betekenis in het Amerikaans enigszins afwijkt van die in het Engels. Een “heel” is in het Amerikaans een “undesirable person; contemptible, mean person” (Collins American Gem Dictionary, 1969). Een “heel” in het Engels betekent: “een slampamper”. Een raaskal heet op z′n Amerikaans een rascal, wat volgens dezelfde bron als hiervoor aangehaald, in het Amerikaans betekent: “rogue, knave”. In het Engels is een ”rascal”: een schelm, schurk, boef, deugniet of rakker. Hier ontloopt de betekenis in de beide talen elkaar niet veel. En ten slotte, betekent de ondertussen alom bekende sukker, op zijn Amerikaans “succer”: “help in distress”. Dat kan opgevat worden als, dat je hulp krijgt om uit de ellende te geraken, maar kan ook hulp zijn om er nog verder in weg te zakken! In het Engels bestaat dit woord niet, maar wél het woord met dezelfde uitspraak “sucker”, wat betekent: sul, wat overeenkomt met de Amerikaanse “sucker”: “person easiliy deceived or taken in”. Een woord dat volkomen niet van toepassing is op onze minister. Maar in die laatste betekenis wordt het meestal gebruikt. Intuïtief voel je allerlei nuances die weleens tot vreemde communicatiestoringen zouden kunnen leiden.‎

         

(3) Ik heb al eerder gezegd dat er in het verhaal merkwaardig genoeg en voor zover ik weet door niemand opgemerkt, verwijzingen staan naar de Rosenbergprocessen. En dit is er dan alweer één. Je zou kunnen zeggen dat deze processen voor Rodenko geen ver van mijn bed show waren.

         

(4) De gehele gedachtengang komt overeen met die in de Arabische‎ versie in de Duizend en Een Nacht. Geen woord aan verzonnen, behalve de naam Hajbaj.

         

(5) Zoals in het begin gezegd gaat het er mij om zicht te krijgen op hoe Rodenko van een oud sprookje een actueel nieuw verhaal maakt. Hier staat een link naar mijn website over Grappen van Vroeger. Als je even naar beneden scrollt dan zie je een figuur waarop je kunt klikken om de pagina van de Moppenfabriek te bezoeken. Het is ondertussen wel duidelijk dat er grote verschillen zijn tussen de werkwijze van Rodenko en mijn werkwijze. Hoewel we alletwee letterlijk zinssneden uit een oude tekst halen en die samenvoegen tot nieuwe teksten, is Rodenko hierin veel willekeuriger dan ik. Op grond van de theorie van Greimas probeer ik strak logisch redenerend die stukken tekst in oude verhalen te vinden die de nieuwe tekst moeten opleveren. Daarvan is bij Rodenko geen sprake. Rodenko volgt wél de verhaallijn, maar dan eigenlijk zo nauwgezet, dat het bijna, zoals ik eerst dacht, lijkt op een vertaling van de oorspronkelijke tekst in het Frans of Arabisch. Dat kan natuurlijk niet als de ene tekst over Amerika gaat en de andere over het islamitsche Egypte. Daarom dacht ik dat hij in de oorspronkelijke tekst stukken nieuwe tekst had ingevoegd. Maar dan is de vertaling weer te slordig. Mij is duidelijk dat Rodenko het sprookje echt probeerde om te vormen naar deze tijd, voornamelijk door er psychologie aan toe te voegen. En dat heeft eigenlijk geleid tot een nogal onsamenhangend geheel, wat de grappigheid ten goede is gekomen, net als de verkoop. Een voorbeeld van een eigenlijk mislukt product dat daardoor juist aantrekkelijk wordt. Want de psychologie van het sprookje is zeker niet die van de moderne psychologische roman. Wat er precies gebeurt in de taal van het sprookje zou verder uitgediept moeten worden. Dit maakt Rodenko′s experiment er nog interessanter op. Het doet mij onwillekeurig denken aan Bruno Bethelheims in 1976 gepubliceerde The Uses of Enchantment: The Meaning and Importance of Fairy Tales, Knopf, New York; vertaald als Het nut van sprookjes, De Bezige Bij, Amsterdam 1980. Slechte vertaling overigens! Wie maakt er nou van het Amerikaanse “meaning and importance” het Nederlandse “nut”!?

         

(6) Dit soort vondsten vind ik fantastisch: “zwartkijker” heeft een moderne betekenis, maar ook een betekenis die teruggaat op de Oudheid. Allereerst de moderne versie: in 1956 was er een wet gekomen in Nederland waarbij de televisiekijker verplicht werd belasting te betalen. Maar omdat deze belasting niet automatisch geïnd werd, kon je die ontduiken, door zwart te kijken. Rodenko mikt ongetwijfeld hier op die betekenis. Maar ook nog op een oudere betekenis: “zwart kijken” was in de Oudheid een directe verwijzing naar depressief gedrag. Het tegenovergestelde van de Amerikaanse optimistische levenshouding. Voor meer informatie over de laatste betekenissen, depressief ⁄ optimistisch, kunt u op de website over de Humorale Theorie terecht, onderwerp humeur ⁄ temperament. Hoe de theorie samenhangt met de verzorgende praktijk van het zwart maken van de ogen in Arabische streken en Zuidoost Azië staat mij niet helemaal duidelijk voor ogen. In ieder geval moet Rodenko ook dit gebruik van het zwart maken van en rond de ogen in gedachten gehad hebben, toen hij het over “zwartkijker” had. Meer informatie over deze traditie staat te lezen op de website over “kohl”.

         

(7) Het geen onderscheid kunnen maken tussen de linker en de rechter hand is een vast sprookjesmotief. Ik heb hier al eerder over geschreven. Een verhaal waarin dit motief voorkomt, is te vinden bij de Winnebago van Noord Amerika, zoals opgeschreven door Paul Radin en geanalyseerd door Karl Kerenyi (noot 1). Het verhaal komt voor op mijn blog van oktober 2017. Daarin wil ik een antwoord op de vraag geven, waarom ik dit blog eigenlijk schrijf. Helaas werken de noten niet: de noten zijn onder de tekst te vinden. Als je op de noten klikt kom je op een ander blog van mij terecht, en dat is niet de bedoeling.‎‎

         

De originele tekst.

Oorspronkelijke Arabische brontekst.

Uit: دار ألكتب ألعلمية ، بيروت لبنان ، ألصفحة: ٦٨٤.