Ma′roef in Al–Merika.

Uit: De gestolen minnaar en andere vrijmoedige liefdesverhalen uit 1001 nacht, Paul Rodenko, Ooievaar, 1960: 190-199.

Spring hier naar de de Arabische brontekst..

Inleiding.

Het lijkt erop dat dit sprookje (ook in de bewerking van Rodenko) niets aan actualiteit heeft ingeboet. Vanaf Deel 4 van deze bewerking van het sprookje Maroef, de muilenlapper, dringt de actualteit ervan zich steeds meer aan ons op. Ik denk dan aan de geweldige toename van speculatie in aandelen op Wallstreet zoals genoteerd door de beursindex van de Dow Jones, de Nasdaq en de S&P etc. Daarna doet de politiek zijn intrede, in Deel 5 – 8: uit het commentaar valt de verwevenheid van de handel (commercie) met de politiek op te maken. Geen gelukkig huwelijk zoals pas is gebleken bij de bestorming van het Capitool (what′s in the name)! In dit laatste deel komt de positie van de vrouw aan bod. Hoe? Dat zult u pas weten op het einde van dit verhaal.

         

Verklarende noten.

(1) In de Arabische tekst hieronder staat de passage in het rood, waar de vizier zijn wensen aan de prinses kenbaar maakt. De reden waarom zij in eerste instantie niet aan zijn wensen tegemoet komt, is dat de islamitsche wet voorschrijft dat een vrouw in rouw geen gemeenschap met een man mag hebben. Volgens de islamitische wet is de periode hiervoor 4 maanden en 10 dagen. De lengte hangt samen met het al dan niet zwanger zijn van de vrouw; als ze zwanger is vloeien daaruit andere verplichtingen voor de familie van de man, die overleden is, voort dan wanneer zij niet zwanger is. Over de merkwaardige lengte van deze rouwperiode bestaan veel grappen. Een vrouw is natuurlijk volop in de gelegenheid om zwanger te raken in deze periode, van een kind dat niet van haar overleden man is. Rodenko laat Marilyn de vizier afwijzen onder het mom van menstruatie. Ook heeft Rodenko het verder op in het verhaal over “een geschenk” dat de vizier Marilyn wil geven. Ook in de islamitsche wet is sprake van een geschenk dat aan de vrouw (weduwe) wordt gegeven als ze trouwt met een andere man en de eerste man nog geen seks met haar heeft gehad. De grofheid van Rodenko (geschenk is lul) verbaast me enigszins: tot nu had ik me nog weinig gestoord aan zijn interpretatie van het sprookje, maar dit is het eerste teken van een naar mijn idee twijfelachtige afloop. Je vraagt je af, wat is hier aan de hand? Opvallend blijft, hoe weinig Rodenko afwijkt van de oorspronkelijke tekst.

         

(2) In het groen staat het argument van de rouwperiode. En de vizier bekent geen enkel respect te hebben voor welk islamitsch voorschrift dan ook. Later in de tekst zal hij voor ongelovige worden uitgemaakt, wat grote gevolgen zal hebben. Hiermee is het verhaal veel meer een Robinson Crusoë verhaal dan ik aanvankelijk vermoedde, toen ik op de overeenkomst van de schipbreuk van Maroef met die van Robinson Crusoë wees in een eerdere noot. Ook aan het Arabische sprookje en aan de bewerking van Rodenko lijkt een theologische discussie ten grondslag te liggen. In dit geval gaat het niet om de vraag, wat een gelovige doet als rampspoed hem overmeestert en geestelijke leiding hem ontbeert, maar hoe een ongelovige moet worden gestraft. In hoeverre Rodenko zich hiervan bewust was, weet ik niet.

         

(3) De beschrijving van de seksuele drift, wordt in dezelfde oorlogszuchtige termen beschreven als in het verhaal de Uitgeklede Cadi, dat al eerder op dit blog de revue passeerde: “Ik heb geen idee, mijn liefje; ik ken geen andere manier dan op en neer.” “Waarin ik zin heb”, antwoordde de dame,” “is een liefdesoffensief”(battaille d′amour, noot 9).

         

(4) Het woord “tweestuiverscadeau” (zie ook noot 1: “een geschenk”) moet wel een verwijzing zijn naar de Dreigroschenoper van Bertolt Brecht en Kurt Weill. De titel van het toneelstuk is in het Nederlands vertaald met “Driestuiversopera”. Waarom Rodenko er Tweestuivers van maakt, ontgaat mij, maar klinkt niet meteen als instemmend met de vertaling voor “Dreigroschenoper”. Kan het zijn dat Rodenko kritiek had op de vertaling? Onwaarschijnlijk is, gezien zijn achtergrond, dat hij het oneens is met het toneelstuk van Bertolt Brecht en Kurt Weill, die beiden lange tijd in Amerika vertoefden. Amerikaanse bands als The Doors en Rage against the Machine lieten zich door Kurt Weill inspireren.

         

(5) In een eerdere noot naar aanleiding van een opmerking van Marilyn dat zij bang is dat Maroef levend verbrand zal worden als zijn bedrog aan het licht komt, heb ik me afgevraagd of het levend verbranden van mensen niet on–islamitsch is. Omdat de hoofdstroom binnen de islam dit inderdaad verbiedt, heb ik een verband gelegd met de elektrische stoel waarop de Rosenbergs terecht kwamen, omdat ze zich on-Amerikaans zouden hebben gedragen (als spionnen voor Rusland). Het onderwerp komt hier weer terug, maar nu blijken ongelovigen op de brandstapel te kunnen belanden. Toch heeft Rodenko het Arabisch hier niet goed begrepen of hij beschikte over een veel radikalere versie van dit verhaal. In het geel heb ik hieronder de twee passages in het Arabisch aangeduid, waarin van verbranden sprake is. In beide passages staat uitdrukkelijk dat de vizier eerst gedood moet worden, om daarna te worden verbrand als een voorproefje op de hel. Nergens staat dat het geoorloofd zou zijn mensen op de brandstapel terecht te stellen zoals ze dat wel deden in het (barbaarse) Frankrijk (Rabelais, 28 sept. 2019). Ik blijf met de vraag zitten, waarom Rodenko consequent blijft beweren dat het op de brandstapel terechtstellen van mensen in islamitische landen wél is toegestaan? Zulke fouten maakt hij meestal niet, en het lijkt de rchting op te gaan van een vooroordeel.

         

(6) De komst van Hajbaj op dit moment in het verhaal is bijzonder. Ik heb in Deel 6 over het trickster–karakter van Maroef aangegeven dat de trickster eigenlijk een tweeslachtig persoon is, een Herm–A–frodiet. Het optreden van Hajbaj heeft er alle schijn van dat we hier met de vrouwelijke keerzijde van Maroef te maken hebben. We kunnen dan constateren dat één kant, de Hermes–kant, altijd jong is gebleven in dit sprookje, waartegenover staat dat de ander kant van de medaille, de Afrodite–kant, altijd al oud was. En ineens, na de dood in het Arabische sprookje van de prinses, komt daar weer die keerzijde van de trick–ster tevoorschijn. In sprookjes speelt leeftijd geen rol: vandaar dat veel sprookjes eindigen met een huwelijk. Maar het oudere, klassiek–culturele erfgoed van de temperamenten, zoals die in de Humorale Theorie voorkomen, speelt des te meer een rol van belang. Dit hangt samen met het nut van literatuur, dat in de eerste plaats ertoe diende om de mens geestelijk en lichamelijk gezond te houden en maken. Het schema dat in deze verhalen voorkwam, was erop uit je in een betere gezonheidstoestand te brengen, door je te laten lachen en te amuseren en de stress van het dagelijks leven te verminderen. Opvallend is de uitsluitend mannelijke invalshoek van het Arabische sprookje. Hoe goed heeft Rodenko dit aangevoeld!?

Bij Rodenko komt Hajbaj tevoorschijn vanonder het bed nog tijdens het leven van Marilyn. Hiermee verandert Rodenko wezenlijk de vorm van het sprookje. In feite laat hij de beide hoofdpersonen ouder worden. In de literatuur van 1900 is het gebruikelijk om de psychologische ontwikkeling van de hoofdpersonen te beschrijven. Dit komt inderdaad in de plaats van de rol van de temperamenten in de klassieke literatuur. Maar omdat wij hier te doen hebben met een klassiek sprookje, maakt de verandering die Rodenko toevoegt het verhaal onevenwichtig. Er ontstaat een breuk in de rode lijn die in het klassieke sprookje strak is aangehouden. Eigenlijk kan het niet, wat Rodenko hier doet.

         

(7) In de Arabische versie neemt het verhaal een andere wending. De prinses krijgt een zoon en daarna sterft zij. Deze wending staat met blauw in de Arabische tekst gemarkeerd. Na haar dood beschikt Maroef over de ring, die hij later aan zijn zoon zal geven, nadat die bewezen heeft over het welzijn van zijn te vader te waken. De zoon doodt de eerste vrouw van Maroef, als zij probeert de ring te stelen.

         

(8) Rodenko vertelt nergens dat dit het laatste verhaal van de Duizend en en Nacht is. Voor Sheherezade staat er veel op het spel. Als zij met dit verhaal de sultan niet zal weten te boeien zal ze de volgende ochtend geëxecuteerd worden net als tientallen meisjes vóór haar is overkomen. De executie van de vizier in dit verhaal, is dan ook bedoeld om toehoorders en lezers eraan te herinneren dat eenzelfde lot misschien wel Sheherezade te wachten staat. Natuurlijk volkomen ten onrechte! Het verschil tussen haar en de vizier kan niet groter zijn. De sultan in al zijn goedheid heeft dan ook allang besloten met haar te trouwen, overigens zonder het haar te laten weten! De sultan en Sheherezade hebben ondertussen wel drie zonen gekregen (In de Arabische tekst Oranje gemarkeerd).

Hoe anders loopt dit verhaal bij Rodenko af! Rodenko besluit het verhaal met te vertellen dat in de nabije toekomst vrouwelijke heksen de wereldheerschappij gaan uitmaken! En dat mannen hun pik-opslaven‎ zullen worden. Er staan natuurlijk in de Rodenko versie aanwijzingen dat dit verhaal zo′n wending zou kunnen nemen (heksenjacht in Amerika op communisten). Toch heb ik moeite met deze afloop. Het lijkt alsof hij zich aan het verhaal vertilt en er meer van wil maken dan erin zit. De uitsmijter heeft als effect, dat ik er somber van word. Sprookjes horen goed af te lopen, en de Rodenko versie doet dat niet. Hij roept hiermee een gevoel in mij wakker van heel lang geleden, toen ik als kind de eerste sprookjes voorgelezen kreeg door mijn zusje. Ik was altijd bang dat het niet goed zou aflopen, het kon niet goed aflopen! Maar omdat het een sprookje was liep het wél goed af. De Rodenko versie is dan ook geen sprookje meer, maar een bitter commentaar op wat hij om zich heen zag gebeuren! Had de grap te lang geduurd? Was hij echt volkomen verkeerd begrepen?

         

Conclusie.

Zoals in het begin gezegd gaat het er mij om zicht te krijgen op hoe Rodenko van een oud sprookje een actueel nieuw verhaal maakt. Hier staat een link naar mijn website over Grappen van Vroeger. Als je even naar beneden scrollt dan zie je een figuur waarop je kunt klikken om in de Moppenfabriek een eigen Klassieke Grap te maken. Duidelijk is dat er eigenlijk geen overeenkomst bestaat tussen de methode Rodenko en mijn Moppenfabriek.

         

Bij Rodenko blijken we uiteindelijk niet met een sprookje of humor te maken te hebben, maar met een bitter commentaar op de gebeurtenissen in Amerika: de heksenjacht op communisten. Het meest progessieve land ter wereld bouwde niet aan zijn toekomst, maar verviel in regressief beleid. Geheel tegen de voorspellingen van Karl Marx en Engels in sloeg het een weg in, waarin arbeiders verder zouden worden gediscrimineerd en uitgebuit. De emancipatie van de vrouw, volgens de strekking van dit verhaal, zou erop uitlopen dat een steeds kleinere elite de macht zou krijgen over een steeds grotere gewillige massa. En het spook van de vrijheid was voorlopig de mond gesnoerd: vijftig Ifrieten zorgden voor het in stand houden van de oude klassetegenstellingen.

         

Ik vraag me af hoeveel mensen (studenten) dit uit het verhaal Maroef, de muilenlapper hebben gehaald. Ik denk dat mijn analyse hout snijdt. Het woord “muilenlapper” krijgt nu ineens een andere betekenis: voor Rodenko ging dit sprookje over het mond dood maken van de oppositie in Amerika! Maar ik vraag me tegelijkertijd af, of ik deze analyse nog wel bekend mag maken. Bederft het niet een in wezen leuk verhaal? Waarom zou je de bedoelingen van een schrijver willen achterhalen? Ik heb met mijn analyse een stukje geschiedenis toegevoegd aan de meer gangbare geschiedenis. En ik hoop dat ik niet verkeerd begrepen word, zoals Rodenko.

         

De originele tekst.

Oorspronkelijke Arabische brontekst.

Uit: دار ألكتب ألعلمية ، بيروت لبنان ، ألصفحة: ٦٨٤.